Udhëtim në Shqipëri

Pjesa e Pestë[1]

Fototeksti nga korrespondenti ynë Lamberti Sorrentino

Tiranë, dhjetor

Turizmi, Shtypi dhe Radioja

Shqipëria është një vend që i ofron turistit të gjitha peizazhet dhe larmitë e klimës së butë: nga të ftohtit e thatë i maleve deri te nxehtësia e lagësht e fushave. Malet kanë të njëjtën përbërje gjeologjike si Apeninet, dhe gjithashtu i ngjajnë në pamje. Ka një bollëk të tillë të kafshëve të egra sa nuk haset në asnjë rajon tjetër të Evropës Perëndimore; shqiptarët shpesh nuk i kushtojnë vëmendje shkurtëzave dhe qukapikëve, duke u përqendruar në gjuetinë e derrave të egër, dhelprave, lepujve, ujqërve, dhive të egra dhe arinjve. Gjuetarët italianë, të cilët tani shkojnë në Sardenjë për të bërë disa të shtëna, do të kenë mundësinë në Shqipëri të harxhojnë gjithë municionet e tyre dhe të kthehen me trofe të pabesueshme; distanca është e njëjtë: nga Bari në Durrës, anija shkon për tetë orë.

"Fashizmi" botohet çdo mëngjes, falë punës së natës së shtypshkruesve të kualifikuar shqiptarë dhe italianë.

Në Shqipëri botohen pesë gazeta, njëra prej të cilave është ditore, "Fashizmi," që del në Tiranë. Gazetat e tjera janë javore: "Rinia Fashiste" në Shkodër, "Këmisha e Zezë" në Vlorë, "Il Littorio" në Korçë, dhe "7 Prilli" në Gjirokastër. Ka gjithashtu disa botime kulturore, ndër të cilat është "Leka," botuar në Shkodër nga At Valentini jezuit, duke tërhequr shkrimtarët që studiojnë albanologjinë. Së shpejti do të ngrihet në Tiranë një shtëpi botuese që do të ketë për detyrë ribotimin e trashëgimisë kulturore dhe letrare të Shqipërisë, pjesa më e madhe e së cilës është e shpërndarë. Botohet gjithashtu një gazetë muri, "Lajmet nga Tirana," e bërë sipas një modeli të njohur në Itali, me informacione thelbësore dhe ilustrime të gjalla. Radio Tirana transmeton buletine në gjuhën shqipe, greke, rumune dhe gjuhë të tjera ballkanike, dhe një kurs për mësimin e gjuhës italiane është nisur në radio. Po studiohet fuqizimi i Radio Tiranës, e cila, e pajisur me instalime të përshtatshme, duhet të shërbejë si antena e avancuar e Perandorisë për vendet ballkanike. Mare Nostrum Rëndësia strategjike e Shqipërisë shihet veçanërisht nga këndvështrimi detar. Katër portet kryesore — Shëngjin, Durrës, Vlora dhe Porto Edda[2] — pa përmendur ankorimet e shumta më të vogla, ofrojnë pika mbështetjeje të shkëlqyera për anije të çdo madhësie, të vendosura në distanca të rregullta nga njëra-tjetra dhe mund të pajisen si baza operacionale për forca të mëdha detare.

Durrësi u themelua si një koloni greke në vitin 627 para Krishtit nga korintët dhe korfiotët; emri i tij i parë ishte Epidamnos, të cilin romakët më vonë e ndryshuan në Dyrrah. Kolonia u zhvillua me shpejtësi falë pozicionit të saj të favorshëm, duke mbikëqyrur rrugët tregtare që nga Adriatiku shtriheshin në brendësi të Ilirisë dhe përmes saj në Lindje — rrugë që çuan në ndërtimin e Via Egnatia në kohët romake. Sot, Durrësi është selia e Komandës sonë Detare në Shqipëri.

Funksioni i tyre ka vlerën më të lartë në dy aspekte: në lidhje me problemin mbrojtës të Adriatikut dhe në ato më të gjera të Detit Jon. Në Adriatik, bazat shqiptare, përveçse sigurojnë zotërimin e pakontestueshëm të bregdetit, përfshijnë për një gjatësi prej rreth 150 miljesh anën lindore të Kanalit të Otrantos dhe pjesën jugore të detit, duke plotësuar në mënyrë të përsosur funksionin mbrojtës të porteve të Brindizit dhe Barit në bregun e kundërt të Puglias. Shkalla operative e këtij kalimi të rëndësishëm rezulton kështu tërësisht e dominuar nga bazat italiane dhe shqiptare; në mënyrë që Deti Adriatik më në fund merr përfundimisht formën e një liqeni italian, duke siguruar lirinë e plotë të trafikut detar me Jugosllavinë bashkë me sigurinë absolute të bregdetit tonë të gjerë. Me bashkimin e Shqipërisë me Italinë, çështja adriatike është përfundimisht e mbyllur; është realizuar aspirata prej më shumë se pesëdhjetë vitesh e historisë kombëtare dhe është arritur një nga qëllimet kryesore për të cilën Italia mori pjesë në luftën e fundit të grabitjes.

Në vitin 48 para Krishtit, Durrësi ishte skenë e një beteje të ashpër midis Cezarit dhe Pompeit. Porti ka një pozicion të favorshëm; trafiku atje zhvillohet i organizuar dhe intensiv. Qyteti po zgjerohet me shpejtësi, përgjatë bregdetit ngrihen vila dhe koloni detare; gjatë verës, familje nga e gjithë Shqipëria vijnë në Durrës për të bërë banjë në det.

Në lidhje me Jonin, janë me rëndësi të veçantë Porto Edda dhe ankorimi i Butrintit, i vendosur pak më në jug pranë kufirit grek. I pari dominon hyrjen veriore të rrugës detare të Korfuzit, ndërsa i dyti gjendet brenda saj; kështu, kjo bazë e përparuar, e shfrytëzuar gjatë nga flota britanike në luftën e kaluar për të ushtruar ndikimin e saj në Adriatik, humb çdo vlerë ushtarake dhe mund të konsiderohet e papërdorshme nga kushdo që nuk është në marrëdhënie miqësore me Italinë. Proporcionalisht, zvogëlohet edhe rëndësia e Argostolit dhe e ankorimeve të tjera në ishujt perëndimorë grekë, prandaj mund të thuhet pa frikë se me bashkimin e Shqipërisë, dominimi strategjik italian tani shtrihet mbi të gjithë Jonin verior, ndërsa ndikimi i tij edhe në Mesdheun qendror rritet proporcionalisht.

Vlora gjithashtu ka një port që përballon një trafik të konsiderueshëm, veçanërisht me Brindizin. Në Vlorë ndodhet fundi i tubacionit nga fushat e naftës. Në këtë foto shihen kriporet, produktet e të cilave absorbohen kryesisht nga tregu i brendshëm.

Bakri

Shfrytëzimi i rëndësishëm i piriteve në veri të Shqipërisë përfaqëson burimin kryesor minerar të vendit. Këto depozita, që ndodhen në një distancë të konsiderueshme nga zonat e banuara dhe në një lartësi prej 2,500 metrash, janë të lidhura me teleferikë me impiantet e Shoqërisë Italiane të Minierave të Bulqizës, me seli në Durrës. Shoqëria, e pajisur me makineri moderne dhe impiante efikase, prodhon më shumë se 40,000 kilogramë bakër. Ajo mund të prodhojë në kapacitet të plotë me një ritëm vjetor prej 200,000 tonësh, pasi tregu e përthith të gjithë prodhimin. Bakri shqiptar është me cilësi të shkëlqyer, prandaj nuk është e rrallë që të eksportohet edhe në Angli. Përpunimi i mineralit, realizuar gjithashtu me kontributin e teknikëve italianë, zhvillohet me rregull dhe efikasitet, dhe shfrytëzimi i depozitave vazhdon të jetë i suksesshëm. Shoqëria është e kënaqur me bashkëpunimin e saj me Shqipërinë.

Në minierat e Kupricut, është gërmuar mbi një kilometër e gjysmë tunel për të ngritur një impiant të përsosur, ku minatorët shqiptarë punojnë me ndihmën e teknikëve italianë që i ndjekin në punë dhe janë të pajisur me maska. Ata specializohen nën drejtimin e teknikëve italianë që i mbikëqyrin nga afër në punën e tyre.

Qymyri

Me ndihmën e A.C.A.I.-së, e cila pothuajse ka përfunduar punën e sondazheve, studimeve dhe prospektimeve në zonën e gjerë të Krabbës (që përfshin zonat pranë Tiranës, Ubaranit, Lushnjës dhe Peshkopisë), potenciali i qymyrit në Shqipëri po maksimizohet dhe janë bërë disa zbulime të rëndësishme në këtë sektor. Në disa vende ka depozita të linjitit, shpesh linjit xiloid, me ngjyrë kafe dhe ndonjëherë të pasur me hi (deri në 30%). Linjitet e Tepelenës janë gjithashtu të rëndësishme, të vendosura në formacione të palosura të Miocenit; ato në distriktin e Korçës, pranë liqenit të Maliqit, janë të Oligocenit. Depozitat më të fundit, mio-pliocenike, më të lehta për t’u shfrytëzuar, ndodhen në rajonin e Tiranës, të alternuara me shtresa rëre dhe argjile. Në jug të Shqipërisë, gjithashtu, janë të njohura linjitet e Dangëllisë dhe Kurveleshit. Disa miniera janë ende të shfrytëzuara në mënyrë primitive. Fotot tregojnë grumbujt e mineralit që ngarkohen në kamionë, ndërsa punëtorët shijojnë vaktin e drekës jashtë minierës. Gjithashtu, ka raportime për ari të lidhur me piritin në distriktin e Korçës dhe për ari të lidhur me magnetitin rreth Elbasanit; kallaj dhe nikel gjithashtu gjenden pranë Korçës, së bashku me manganin. Arseniku, i nxjerrë dhe i eksportuar që në kohën e Perandorisë Osmane, është i pranishëm në Koman, Drin, Shak, dhe vende të tjera.

Udhëtari që bën rrugën Tiranë-Korçë do të habitet në një pikë për praninë e grumbujve të mëdhenj të qymyrit; rreth grumbujve qëndrojnë në radhë kamionët, në të cilët kryhet ngarkimi i mineralit të papërpunuar.

Hekuri dhe Kromi

Depozitat më të rëndësishme minerare të identifikuara përmes sondazheve dhe provave që Shqipëria mundi të kryente me ndihmën e Italisë janë ato të hekurit dhe kromit. Depozita të mëdha hekuri gjenden kryesisht në zonën e Krabbës pranë Elbasanit dhe në Pogradec në zonën e Korabit. Korabi përbëhet pothuajse tërësisht nga shkëmbinj vullkanikë. Hekuri është i tipit piritik, me përqendrim të aluminit. Depozita të tjera hekuri raportohen pranë Tiranës. Prodhimi i hekurit shqiptar mbetet ende modest (rreth 5,000 tonë në vitin 1936). Edhe kromi ekziston në sasi të konsiderueshme. Ai gjendet kryesisht në veri, pranë Kukësit, pranë Pogradecit dhe gjithashtu afër zonave të tjera të hekurit. Një kooperativë private që ka arritur një marrëveshje me Shqipërinë ka filluar nxjerrjen dhe përpunimin e tij. Impiantet prodhuese janë aktualisht në proces montimi dhe Shqipëria së shpejti mund të bëhet e vetë-mjaftueshme për prodhimin e hekurit dhe mineraleve të tij.

Harta e paraqitur këtu tregon depozitat kryesore të hekurit dhe kromit në Shqipëri, me vendndodhjet e tyre përkatëse.

Fund

Kliko këtu për të lexuar pjesën e katërt

[1] Tempo – Roma 21 dicembre 1939

[2] Shënim i kuratorit: Porto Edda ishte emri i dhënë gjatë pushtimit italian portit të sotëm të Sarandës, një qytet bregdetar në jug të Shqipërisë përballë ishullit të Korfuzit. Ky emër u zgjodh në nder të Edda Musolinit, vajza e Benito Musolinit, si pjesë e përpjekjes fashiste për të italianizuar territoret e pushtuara dhe për të konsoliduar ndikimin e tyre strategjik në Detin Jon.