Ditari i Kronikave Shqiptare

14 Nëntor 1944

Çlirimi i Durrësit më 14 nëntor 1944 përfaqëson një ngjarje të një rëndësie të madhe në historinë e Shqipërisë dhe, më gjerë, në lëvizjet e rezistencës në Ballkan gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo ngjarje nuk shënoi vetëm largimin e zgjedhës naziste, që kishte shtypur brutalisht vendin, por gjithashtu një simbol të rilindjes dhe të vullnetit popullor. Kjo datë përbën një pikë kthese: nga njëra anë, shënoi fundin e okupimit gjerman në tokën shqiptare; nga ana tjetër, hapi një kapitull të ri për të ardhmen politike dhe shoqërore të kombit, duke e afruar më shumë ëndrrën e një Shqipërie të pavarur dhe të vetëvendosur.

Monumenti i Dëshmorëve të Çlirimit në Durrës

Ky monument në Durrës, me mbishkrimin “Lavdi Dëshmorëve,” nderon luftëtarët shqiptarë të rënë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Vendi përkujton sakrificën e atyre që luftuan për lirinë, duke përfaqësuar një simbol të patriotizmit dhe rezistencës për mbarë kombin.

Konteksti Historik dhe Klima e Tensionit

Për të kuptuar plotësisht domethënien e çlirimit të Durrësit, është e nevojshme të vendoset ngjarja në kuadrin më të gjerë të zhvillimeve të luftës dhe të tensioneve shoqërore të kohës. Duke filluar nga shtatori i vitit 1943, me nënshkrimin e armëpushimit mes Italisë dhe Aleatëve, Shqipëria ra shpejt nën kontrollin gjerman. Dorëzimi italian solli një ndryshim të thellë në strukturën e okupimit, me gjermanët që morën në zotërim pika strategjike të rëndësishme, të ndërgjegjshëm për rëndësinë gjeografike të Shqipërisë: bregdeti i saj Adriatik ofronte një lidhje të rëndësishme mes Evropës dhe fronteve ballkanike dhe mesdhetare.

Kontrolli gjerman u karakterizua nga një politikë represive dhe e dhunshme që synonte të shuante çdo përpjekje për kryengritje, në një kontekst ku populli shqiptar po vuante tashmë vështirësi ekonomike dhe shoqërore. Rezistenca shqiptare, e organizuar rreth Lëvizjes Nacional-Çlirimtare (Lëvizja Nacional-Çlirimtare), intensifikoi operacionet e saj, duke u bërë gjithnjë e më e koordinuar dhe e strukturuar. E mbështetur nga partizanë të shpërndarë në të gjithë territorin dhe e udhëhequr nga një udhëheqje e vendosur, kjo lëvizje ndërmori sulme për të destabilizuar okupuesit dhe për të goditur infrastrukturën kritike naziste, përfshirë linjat e transportit dhe të komunikacionit. Mbështetja e popullatës lokale ishte thelbësore për suksesin e operacioneve, me mijëra civilë që ofruan mbështetje logjistike, informacion dhe burime për partizanët.

Rëndësia Strategjike e Çlirimit të Durrësit

Durrësi, për shkak të vendndodhjes së tij strategjike dhe rolit të tij ekonomik, ishte një nga portet kryesore të Shqipërisë dhe një objektiv me rëndësi të madhe strategjike. Kontrolli i portit përfaqësonte një bazë logjistike për furnizimet ushtarake dhe për lëvizjen e trupave naziste. Me përparimin gradual të partizanëve shqiptarë dhe konsolidimin e pozicioneve të tyre, çlirimi i qytetit u bë një përparësi. Marrja e Durrësit nënkuptonte heqjen e një burimi jetik logjistik për ushtrinë gjermane dhe hapjen e rrugës drejt kryeqytetit, Tiranës, e cila do të çlirohej vetëm disa ditë më vonë, më 17 nëntor 1944.

Operacionet e çlirimit, të kryera me këmbëngulje dhe vendosmëri nga partizanët, përfunduan me një fitore që përfaqësonte një goditje vdekjeprurëse për praninë naziste në vend. Marrja e qytetit solli një ndryshim të ekuilibrave që shënoi fazën përfundimtare të okupimit, dhe që do të përshpejtonte çlirimin e pjesës tjetër të territorit kombëtar. Kjo fitore nuk ishte vetëm rezultat i një strategjie ushtarake të mirëmenduar, por edhe fryt i bashkëpunimit të pandërprerë mes fraksioneve të ndryshme të rezistencës, që, duke lënë mënjanë dallimet politike, gjetën një objektiv të përbashkët në luftën për çlirim.

Kontributi i Batalionit “Antonio Gramsci”

Një nga protagonistët e padiskutueshëm të çlirimit të Durrësit ishte Batalioni "Antonio Gramsci", i përbërë nga ish-ushtarë italianë të cilët, pas armëpushimit të vitit 1943, vendosën t’i bashkoheshin luftës partizane shqiptare në vend që të ktheheshin në Itali. Batalioni, i përbërë nga burra që kishin përjetuar tradhtinë nga komandantët e tyre dhe vështirësitë e luftës dhe okupimit, e pa luftën për çlirimin e Shqipërisë si një mënyrë për t’u shpërblyer dhe për të luftuar kundër shtypjes fashiste dhe naziste. Ky njësi, që mori emrin e filozofit dhe politikanit italian Antonio Gramsci si një homazh për luftën e tij kundër fashizmit, u dallua për guximin dhe vendosmërinë e tij, duke fituar respektin e partizanëve shqiptarë dhe të popullatës lokale.

Anëtarët e batalionit Gramsci morën pjesë aktive në shumë operacione dhe në Durrës luajtën një rol vendimtar në suksesin e çlirimit të qytetit. Prania e tyre përfaqësonte një aleancë dhe një solidaritet ndërkombëtar, që shkonte përtej kufijve kombëtarë dhe që përfaqësonte një sinjal të rëndësishëm për një popullatë që, pavarësisht viteve të nënshtrimit dhe vuajtjes, tani po fillonte të shihte një mundësi për liri.

Domethënia e Çlirimit të Durrësit

Çlirimi i Durrësit pati një domethënie të thellë, jo vetëm për Shqipërinë por edhe për peizazhin më të gjerë gjeopolitik të Ballkanit. Ky ngjarje përfaqësonte simbolin e vendosmërisë së popullit shqiptar dhe suksesin e rezistencës kundër një fuqie ushtarake të mbizotëruar. Ngjarja pati gjithashtu ndikim në forcimin e shpirtit nacionalist, duke konsoliduar identitetin shqiptar në një kohë kur vendi po përgatitej të niste rrugën drejt rindërtimit dhe vetëvendosjes.

Për më tepër, çlirimi i këtij qyteti portual kontribuoi në zhvillimin e një vetëdijeje kolektive në lidhje me rëndësinë e sovranitetit kombëtar dhe lirisë nga ndikimi i huaj, ideale që do të rrënjoseshin thellë në mentalitetin dhe kulturën shqiptare për dekadat e ardhshme. Jehona e ngjarjes u ndje edhe në vendet fqinje, ku lëvizjet e tjera të rezistencës u frymëzuan nga lufta e shqiptarëve, duke e parë atë si një shembull të mënyrës sesi një komb i vogël mund të rezistonte dhe, në fund, të triumfonte përballë një okupimi të pamëshirshëm.

Kjo fitore nuk ishte thjesht një arritje territoriale, por edhe një afirmim i thellë i dinjitetit dhe identitetit kombëtar. Pas shekujsh të sundimit osman, të ndjekur nga imponimet e fuqive të huaja gjatë luftërave botërore, Shqipëria më në fund ishte në pozicion për të zgjedhur fatin e saj. Çlirimi i Durrësit u bë kështu një simbol i fuqishëm jo vetëm i luftës kundër okupimit, por edhe i mundësisë për një Shqipëri sovrane, e lirë për të ndërtuar një shoqëri të bazuar në vlerat dhe interesat e saj.

Burimet dhe Bibliografia

1. "Il battaglione 'Gramsci'. I soldati italiani nella lotta antinazifascista in Albania" (ilpensieromediterraneo.it)

2. "Quell’oltraggio in patria agli eroi del Battaglione Gramsci" (patriaindipendente.it)

3. Antonella Fiorio, Quando un’idea resiste alla distruzione. Storia del Battaglione "Antonio Gramsci" in Albania 1943-1944, (istitutodelnastroazzurro.org)