Helena, Hektori dhe të tjerë: origjina e emrave

Po emri i të famshmes Helenë, ç’domethënie mund të ketë? Nuk gjendet tek greqishtja, por tek shqipja. Ndoshta është emri i një gruaje të tillë, të cilës i shkon për shtat emri elëna, pra e çmendura, e marra, ose siç thuhej më mirë në frëngjisht, fole, folâtre. Helenës së bukur, e cila duhet të ketë qenë edhe gaztore e lozonjare e madhe, me sa duket , i ka munguar ai gjykimi i urtë si prej një zonje të rëndë shtëpie, e cila nuk lë veten të tundohet, në shtëpinë e burrit, nga horrat e pafytyrë.

Kopertina e librit, versioni shqip

Heleni, falltari Helen, ka një kuptim të ngjashëm, që aludon për dalje, largimin jashtë vetvetes të atij që është i pajisur me një shpirt profetik; njësoj sikur të thuhet i tërbuar, ngjashëm me priftëreshat e Apollonit, tërbimi i të cilave parathoshte të ardhmen. Këtë e vërteton më së miri kjo, që Helena dhe Heleni kanë një shqiptim frymor mbi tingullin ε, i cili ndjehet tek fjalët shqipe ëlën – i lënë i çmendur, mashkullore, dhe elën – e lenë, e çmendur, femërore, sepse shqiptohen sikur të shkruheshin: hëlën, helën. Kush e di nëse fjalët fello, folle, nuk kanë rrjedhur nga ello, olle, duke iu vendosur përpara nga një f, që i zë vendin diagramës eloike, forma e së cilës ishte si një F dhe, për më tepër shqiptohej si tingulli f?

Madje dimë se përpara shkronjës ε tek Helena (Elena) shënohej diagrama dhe thuhej: Fελένα (Felena).

E njëjta gjë mund të thuhet edhe për Linon, mësuesin e Orfeut: flas për atë Lino, emri i të cilit mund të nxirret, me një ndryshim të vogël nga ai Helen.

Emër i ngjashëm me Helen ishte edhe Olen, një poet i stëlashtë himnesh, ndoshta më i hershëm se Orfeu. Dihet se poetët e parë, ose ishin, ose e mbanin veten si të mbushur plot me shpirtin e Apollonit.kështu që del se edhe Oleni kishte emrin i tërbuar, ose i lënë, ndërkohë që grekët e quanin frymëzimin poetik entuziazëm madje edhe mani.

Origjina e poezisë greke, thotë një autor*, kaloi nga shpirti i Apollonit te Fenomoeja dhe hyri së pari, tek Oleni.

Malte-Bruni thotë se, në rrënjët e gjuhës shqipe, shfaqet analogjia me gjuhën eolike, ngaqë tek ajo gjen përdorim diagama, ose metateza e shkronjës r apo e ndryshimeve të tjera të shkronjave që përdoreshin nga eolët.

Po të zbatojmë këtë dukuri mbi emrin e Hektorit, gjejmë se edhe ai ka një domethënie analoge me atë që i është dhënë nga Homeri si vrasës njerëzish. Në shqip vrectoar do të thotë vrastar, vrasës. Vendosni para shkronjës ε diagramën dhe prej saj del ve, sepse diagrama shqiptohej si bashkëtingëllorja v e dyfishtë (gjysëmzanorja w e anglishtes. shën i përkth). Zhvendosni shkronjën r dhe do të merrni vrector, nga fjala shqipe vraam – vras. Vetë Malte-Bruni e pranon qënien e digamës në fjalën vraam, që është ραειν (rain), paskajorja e ράω (rao) – prishi, shkatërroi.

Kështu që, nuk është pa përkrahje domethënia frigjo-shqipe e Hektorit dhe, aq më tepër, që ε-ja e E’κτoρ e pranon frymën e ashpër.

* Patrici. “Della Poetica”.

Marrë nga libri Shqipja nëna e gjuhëve i autorit Giuseppe Crispi

Përktheu nga italishtja Taulant Hatia

Link versioni italisht: Elena, Ettore ed altri: origine dei nomi