Kapitulli 3: Mbretëria e Zogut I (1920-1939)

Elton Varfi

Lufta e Vlorës (1920)

Viti 1920 shënoi një pikë kthese vendimtare në historinë e Shqipërisë, ndërsa shteti i ri, i vendosur për të forcuar pavarësinë e tij, luftoi pa pushim për të afirmuar veten si një komb sovran. Konteksti ndërkombëtar ku Shqipëria operonte ishte jashtëzakonisht i ndërlikuar, i karakterizuar nga tensione gjeopolitike dhe rivalitete midis fuqive të mëdha evropiane, të cilat e shikonin me dyshim lindjen e shteteve të reja në një rajon strategjikisht të rëndësishëm. Në këtë atmosferë të ngarkuar, qyteti i Vlorës, i vendosur në bregdetin jugor të vendit, u bë skena e një prej episodeve më të rëndësishme dhe simbolike në luftën shqiptare për pavarësi: Lufta e Vlorës.

   Pamje e Vlorës. Në të djathtë, shihen minaret e xhamive në lagjen myslimane.

Gjatë Luftës së Parë Botërore, Italia, e nxitur nga ambiciet për të zgjeruar ndikimin e saj në Ballkan, pushtoi Vlorën si pjesë e operacioneve të saj ushtarake në rajon. Pushtimi italian u motivua nga një kombinim faktorësh strategjikë, duke përfshirë kontrollin mbi rrugët detare në Detin Adriatik dhe dëshirën për të projektuar fuqinë kundër kombeve të tjera ballkanike. Megjithatë, pas përfundimit të konfliktit global në vitin 1918, prania e vazhdueshme e forcave ushtarake italiane në Shqipëri filloi të perceptohej me gjithnjë e më shumë dyshim dhe armiqësi nga popullsia lokale, e cila e shihte këtë pushtim si një kërcënim të qartë për pavarësinë e brishtë që vendi sapo kishte arritur.

Situata u bë edhe më e ndërlikuar në periudhën pas luftës, një kohë e karakterizuar nga paqëndrueshmëria politike dhe tensionet në rritje nacionaliste në të gjithë Evropën. Shqiptarët, të cilët sapo kishin filluar të rindërtonin shtetin e tyre nga shkatërrimet e konfliktit botëror, e interpretuan praninë e vazhdueshme të trupave italiane në Vlorë si një përpjekje de facto për aneksim, që kërcënonte të minonte aspiratat e tyre për vetëvendosje. Dështimi i fuqive evropiane për të përmbushur premtimet e tyre gjatë luftës dhe presionet ndërkombëtare në rritje vetëm sa shtuan ndjenjën e gjerë të zhgënjimit dhe zemërimit midis popullatës shqiptare.

Kjo pakënaqësi e rritur kulmoi në Luftën e Vlorës, një konflikt ku forcat italiane, pavarësisht epërsisë së tyre në pajisje dhe organizim ushtarak, u përballën me një rezistencë shqiptare surprizërisht të vendosur dhe këmbëngulëse. Milicitë shqiptare, megjithëse kryesisht të përbëra nga fshatarë dhe banorë lokalë, arritën të mobilizoheshin shpejt, duke u bashkuar nën flamurin e nacionalizmit për të formuar një front të përbashkët kundër pushtuesit të huaj. Ky lëvizje, që në shikim të parë duket e paorganizuar dhe keq e armatosur, ishte megjithatë e drejtuar nga një bindje ideologjike e thellë: mbrojtja e atdheut dhe ruajtja e identitetit kombëtar. Këto elemente i dhanë rezistencës shqiptare një ndjenjë të jashtëzakonshme të kohezionit dhe vendosmërisë.

Lufta e Vlorës nuk ishte vetëm një seri përleshjesh ushtarake, por gjithashtu një betejë ideologjike dhe kulturore, ku shqiptarët e panë konfliktin si një mundësi të rëndësishme për të riafirmuar identitetin e tyre kombëtar dhe për të refuzuar çdo formë ndërhyrjeje të huaj në çështjet e tyre të brendshme. Kjo rezistencë shtrihej përtej fushëbetejës, duke angazhuar popullsinë civile, e cila luajti një rol të rëndësishëm në mbështetjen e përpjekjeve të luftës. Civilet ofruan mbështetje logjistike për milicitë dhe organizuan protesta kundër pushtimit italian, duke demonstruar përkushtimin e tyre ndaj kauzës së pavarësisë. Në këtë kontekst, Vlora u bë një simbol i fuqishëm i luftës së Shqipërisë për liri dhe sovranitet, një vend ku vendosmëria e një populli triumfoi mbi një armik numerikisht dhe teknikisht superior.

Konflikti u përmbyll me një fitore befasuese për shqiptarët. Pavarësisht vështirësive të hasura dhe humbjeve të mëdha të pësuara, rezistenca shqiptare arriti të detyronte trupat italiane të tërhiqeshin nga Vlora, duke shënuar një triumf jo vetëm në fushën e betejës, por edhe, dhe ndoshta më e rëndësishme, në planin moral dhe politik. Kjo sukses, i arritur kundër të gjitha parashikimeve, forcoi ndjeshëm ndjenjën e unitetit kombëtar, duke konsoliduar pozicionin e Shqipërisë si një shtet sovran në një kohë kur ekzistenca e saj ishte ende e pasigurt.

"La Domenica del Corriere" Nr. 26, 27 qershor - 4 korrik 1920, feston sulmin me bajonetë të Alpinëve, vendimtar për ndalimin e përparimit të rebelëve në fshatin Babicë.

Pasojat e fitores së Vlorës u ndjenë edhe në planin ndërkombëtar. Shqipëria, e cila deri atëherë ishte konsideruar një komb i dobët dhe i prekshëm, demonstroi se ishte e aftë të mbronte pavarësinë e saj dhe të kundërshtonte në mënyrë efektive ambiciet ekspansioniste të fuqive të huaja. Ky episod pati një efekt galvanizues në lëvizjen nacionaliste shqiptare, e cila gjeti energji të reja dhe mbështetje më të madhe midis popullsisë. Fitorja gjithashtu rriti besimin e shqiptarëve në aftësitë e tyre, duke ushqyer më tej atë ndjenjë krenarie kombëtare që do të ishte thelbësore për sfidat e ardhshme që do të përballej kombi i ri.

Lufta e Vlorës e vitit 1920 dallohet si një nga momentet më të rëndësishme në historinë moderne të Shqipërisë gjatë shekullit të 20-të, jo vetëm për rezultatin e saj ushtarak, por edhe për ndikimin e thellë që pati mbi shpirtin dhe identitetin e popullit shqiptar. Megjithëse relativisht e shkurtër, ky konflikt la një gjurmë të pashlyeshme në kujtesën kolektive të vendit, duke u bërë një simbol i luftës për liri dhe i aftësisë së një populli për t’i rezistuar vështirësive për të mbrojtur sovranitetin e tij.

Revolucioni Demokratik i vitit 1924

Pas fitores në Luftën e Vlorës, një ngjarje që përforcoi përkohësisht pozicionin e Shqipërisë në skenën ndërkombëtare, vendi vazhdoi të gjendej në një situatë të brendshme politike jashtëzakonisht të paqëndrueshme. Pavarësisht suksesit ushtarak, ndarjet e thella politike dhe sociale brenda vendit mbetën të pazgjidhura, duke kontribuar në krijimin e një klime të vazhdueshme pasigurie. Fraksione të ndryshme politike, shpesh të drejtuara më shumë nga ambiciet personale sesa nga një vizion i përbashkët për të ardhmen e vendit, luftonin për pushtet. Kjo konkurrencë e pamëshirshme, e kombinuar me vështirësitë ekonomike që prekën pjesën më të madhe të popullsisë, kulmoi në një situatë eksplozive që çoi në Revolucionin Demokratik të vitit 1924.

Revolucioni nuk ishte një ngjarje e papritur, por më tepër rezultati i viteve të pakënaqësisë së shtuar. Kjo pakënaqësi u ushqye nga një sërë faktorësh, duke përfshirë perceptimin se qeveria qendrore ishte e korruptuar dhe joefektive, e paaftë për t'u përballur me sfidat ekonomike dhe sociale të vendit. Qeveria u kritikua për dështimin në zbatimin e reformave të nevojshme për të modernizuar Shqipërinë, një vend që, pavarësisht pavarësisë, mbeti i prapambetur krahasuar me kombet e tjera evropiane. Premtimet për progres dhe zhvillim të bëra nga elitat politike kishin mbetur kryesisht të paplotësuara, duke rritur më tej zhgënjimin midis popullsisë.

Theofan Stilian Noli (1882 – 1965)

Në këtë kontekst të zhgënjimit, një figurë qendrore u shfaq në lëvizjen revolucionare: Fan Noli, një lider karizmatik që arriti të mishëronte shpresat për ndryshim të një pjese të madhe të popullsisë. Noli nuk ishte thjesht një politikan; ai ishte gjithashtu një peshkop ortodoks, autoriteti shpirtëror i të cilit i jepte atij një respekt të madh brenda shoqërisë shqiptare.

Por ajo që e bënte atë veçanërisht të ndikueshëm ishte angazhimi i tij politik dhe kulturor, që i mundësoi të ndërtonte një ndjekje të gjerë dhe të larmishme. Noli kishte një vizion të qartë për të ardhmen e Shqipërisë: ai dëshironte ta transformonte vendin në një komb demokratik dhe progresist, të lirë nga ndikimet e fuqive të mëdha që kishin dominuar prej kohësh Ballkanin.

Me mbështetjen e grupeve të ndryshme nacionaliste dhe demokratike, si dhe të Komitetit të Kosovës, Noli arriti të mobilizonte një mbështetje të gjerë popullore. Kjo mbështetje nuk vinte vetëm nga elitat intelektuale apo rrethet politike, por edhe nga masat, të lodhura nga vështirësitë e përditshme dhe të etura për një ndryshim të prekshëm.

Me këtë bazë mbështetjeje, Noli mori kontrollin e qeverisë në një kohë kur pakënaqësia popullore kishte arritur kulmin. Qëllimi i tij ishte i qartë: të transformonte rrënjësisht Shqipërinë përmes një programi ambicioz reformash që adresonin drejtpërdrejt shkaqet e thella të paqëndrueshmërisë së vendit.

Një nga propozimet kryesore të Nolit ishte reforma agrare, një temë veçanërisht e ndjeshme në një vend kryesisht rural, ku toka ishte burimi kryesor i jetesës për popullsinë. Reforma synonte të rishpërndante tokat te fshatarët, shumë prej të cilëve jetonin në varfëri të skajshme dhe vareshin nga pronarët e mëdhenj të tokave. Ky propozim shihej si një kërcënim i drejtpërdrejtë nga klasat e privilegjuara, të cilat zotëronin toka të mëdha dhe gëzonin një pushtet të konsiderueshëm ekonomik dhe politik. Përveç kësaj, Noli kërkoi të zbatojë një reformë administrative që synonte të krijonte një aparat shtetëror më efikas dhe më pak të korruptuar, i cili mund të menaxhonte më mirë burimet e vendit dhe të përgjigjej më mirë ndaj nevojave të popullatës.

Megjithatë, zbatimi i këtyre reformave u tregua jashtëzakonisht i vështirë. Rezistenca vinte jo vetëm nga klasat e privilegjuara, që shihnin interesat e tyre të kërcënuara, por edhe nga fuqitë e huaja që kishin frikë nga pasojat e një Shqipërie tepër të pavarur. Veçanërisht, Italia dhe Jugosllavia, të cilat kishin interesa strategjike në rajon, vështronin me shqetësim zhvillimet në Shqipëri, duke pasur frikë se një ndryshim radikal mund të destabilizonte të gjithë ekuilibrin rajonal.

Ndërsa Noli përpiqej të zbatonte programin e tij, Ahmet Zogu, një ish-kryeministër që ishte detyruar të arratisej në Jugosllavi pas marrjes së pushtetit nga Noli, nuk qëndroi duarkryq. Zogu, i cili kishte treguar tashmë aftësi të konsiderueshme politike dhe ushtarake, filloi të organizonte një kundërsulm. Me mbështetjen e forcave të ndryshme të jashtme, përfshirë kompanitë e naftës që e shihnin Shqipërinë si një tokë të pasur me burime, Zogu arriti të mblidhte një ushtri dhe të përgatitej për një rikthim në pushtet.

Kundërofensiva e Zogut ishte e shpejtë dhe vendimtare. Deri në fund të vitit 1924, ai kishte rimarrë kontrollin e vendit, duke detyruar Fan Nolin dhe mbështetësit e tij të kërkonin strehim jashtë vendit. Kjo fitore shënoi jo vetëm rënien e qeverisë së Nolit, por edhe fundin e Revolucionit Demokratik, duke e lënë Zogun të lirë të konsolidonte më tej autoritetin e tij. Shqipëria kështu hyri në një fazë të re të historisë së saj, e karakterizuar nga kthimi i Zogut në pushtet dhe ndikimi i tij në rritje në skenën politike kombëtare.

Ahmet Zogu dhe lindja e monarkisë shqiptare

Me kthimin në pushtet, Ahmet Zogu u përball me një detyrë të vështirë dhe komplekse: stabilizimin e një vendi thellësisht të ndarë dhe të shqyer nga tensionet politike dhe shoqërore. Shqipëria, që sapo kishte dalë nga një periudhë trazirash dhe paqëndrueshmërie, kishte nevojë për një udhëheqje të fortë dhe të vendosur që ishte e aftë të rivendoste rendin dhe të ndërtonte themelet e një qeverie legjitime, të njohur si nga komuniteti ndërkombëtar ashtu edhe nga populli shqiptar. Zogu, plotësisht i vetëdijshëm për sfidat që e prisnin, u nis në një rrugë që do ta çonte drejt formësimit të fatit të kombit shqiptar sipas vizionit të tij politik dhe ideologjik.

Pasi rimori kontrollin e vendit përmes një serie lëvizjesh politike dhe ushtarake të mirëkoordinuara, Zogu u përqendrua në nevojën për të konsoliduar pushtetin e tij. Shtypja e forcave opozitare, që kërcënonin të destabilizonin më tej ekuilibrin e brishtë të vendit, ishte një hap vendimtar në këtë drejtim. Megjithatë, Zogu ishte plotësisht i vetëdijshëm se vetëm shtypja nuk do të ishte e mjaftueshme për të siguruar stabilitetin afatgjatë. Kërkohej një zgjidhje më e qëndrueshme dhe strukturore, një vizion që shkonte përtej shtypjes së kërcënimeve të menjëhershme.

Aḥmed Zogu. Mbreti Zog I (1895 - 1961)

Me këtë ndërgjegjësim, Zogu filloi të punojë për një projekt ambicioz dhe të guximshëm: transformimin e Shqipërisë në një monarki. Ky projekt pasqyronte bindjen e tij të thellë se vetëm një monarki e fortë dhe e centralizuar mund të ofronte nivelin e stabilitetit të nevojshëm për të udhëhequr vendin drejt modernitetit. Në një kontekst ku Shqipëria ishte ende kryesisht një vend rural, me institucione shtetërore të dobëta dhe një shoqëri të fragmentuar, Zogu e shihte monarkinë si një institucion që mund të unifikonte kombin nën një autoritet të vetëm. Kjo ide nuk ishte e re në kontekstin evropian, ku shumë kombe kishin gjetur në monarki një simbol të unitetit dhe vazhdimësisë, të aftë të mishëronte identitetin kombëtar në një epokë ndryshimesh të shpejta dhe shpesh të trazuar.

Në vitin 1928, pas vitesh përgatitjesh dhe manovrimesh politike, Zogu më në fund realizoi projektin e tij, duke u shpallur Mbret i Shqiptarëve me titullin Zog I. Ky ngjarje shënoi një moment vendimtar në historinë e Shqipërisë, pasi përfaqësonte jo vetëm një ndryshim të regjimit, por edhe një përpjekje për të ridimensionuar identitetin e vendit dhe vendin e tij në botë. Shpallja e monarkisë nuk ishte një akt thjesht simbolik; ajo u shoqërua me një seri reformash institucionale që synonin të forconin pushtetin e mbretit dhe të centralizonin administratën e shtetit. Këto reforma ishin pjesë përbërëse e vizionit të Zogut I, i cili e paraqiste veten si mbrojtës të unitetit kombëtar dhe promovues të modernizimit.

Centralizimi i pushtetit dhe krijimi i një administrate shtetërore më efikase u konsideruan elementë thelbësorë për ndërtimin e një shteti modern të aftë për të përballuar sfidat e shekullit të 20-të. Zog I, i frymëzuar nga modelet evropiane, veçanërisht ato franceze dhe italiane, prezantoi ligje dhe kode të reja që pasqyronin aspiratën e tij për ta sjellë Shqipërinë në nivelin e kombeve të tjera evropiane. Këto modele u zgjodhën jo vetëm për efektivitetin e tyre administrativ, por edhe sepse mishëronin idealin e një shteti të fortë dhe të centralizuar, të aftë të siguronte rendin dhe të promovonte zhvillimin ekonomik dhe shoqëror.

Lindja e monarkisë shqiptare nën Zogun I përfaqësonte, pra, një pikë kthese të rëndësishme në historinë e vendit. Për herë të parë, Shqipëria kishte një sovran që identifikohej hapur me popullin shqiptar dhe që angazhohej të udhëhiqte vendin drejt një të ardhmeje të përparimit dhe zhvillimit. Figura e Zogut I u bë simbol i një fillimi të ri, një përpjekje për të kapërcyer ndarjet e së kaluarës dhe për të ndërtuar një komb të bashkuar dhe modern.

   Garda Mbretërore me uniforma kuqezi. 1931. Foto nga Luigi Pellerano.

Megjithatë, krijimi i monarkisë nuk ishte pa vështirësi dhe pengesa. Zog I u përball me sfida të shumta, si të brendshme ashtu edhe të jashtme, që kërcënonin stabilitetin e mbretërisë së tij. Në frontin e brendshëm, opozita, megjithëse formalisht e heshtur, vazhdoi të përbënte një kërcënim të vazhdueshëm. Pavarësisht masave shtypëse të ndërmarra, tensionet sociale dhe politike nuk ishin shuar plotësisht, dhe grupe të ndryshme brenda vendit vazhdonin të ushqenin ndjenja të pakënaqësisë dhe rezistencës. Për më tepër, reformat e prezantuara nga Zog I, sado të nevojshme, shpesh hasën rezistencë dhe vështirësi në zbatimin e tyre, veçanërisht në një kontekst ku shoqëria shqiptare ishte ende thellësisht e lidhur me traditat dhe strukturat lokale.

Në frontin ndërkombëtar, Shqipëria gjendej përballë ambicieve të fuqive të mëdha, veçanërisht të Italisë, e cila e shihte vendin ballkanik si një mundësi strategjike për të zgjeruar ndikimin e saj në rajon. Italia, e cila kishte një histori të gjatë ndërhyrjesh dhe interesash në Shqipëri, vazhdonte të ushtronte një presion të konsiderueshëm mbi qeverinë e Zogut I. Kjo situatë e bënte pozicionin e mbretit të ri veçanërisht delikat, duke e detyruar atë të manovronte me kujdes për të ruajtur pavarësinë e mbretërisë së tij pa humbur mbështetjen e fuqive të jashtme që ishin thelbësore për stabilitetin ekonomik dhe politik të vendit.

Në këtë kontekst kompleks dhe sfidues, Zogu I kërkoi të konsolidonte pushtetin e tij përmes një kombinimi të autoritarizmit dhe reformave. Nga njëra anë, mbreti adoptoi masa represive për të ruajtur kontrollin e brendshëm; nga ana tjetër, ai synoi të modernizonte vendin duke promovuar reforma që mund të stimulonin zhvillimin ekonomik dhe të përmirësonin kushtet e jetesës së popullsisë. Ky qasje e dyfishtë pasqyronte realitetin e vështirë të qeverisjes së një vendi që kërkonte të gjente vendin e tij në botën moderne, ndërsa përballej ende me ndarje të brendshme dhe presione të jashtme.

Krijimi i monarkisë shqiptare nën Zogun I përfaqësonte, pra, një pikë kthese vendimtare në përcaktimin e identitetit kombëtar dhe në rrugën e modernizimit të vendit. Megjithëse projekti monarkik i Zogut I ishte ambicioz dhe shënonte një përpjekje të rëndësishme për të stabilizuar dhe unifikuar Shqipërinë, ai nuk ishte i lirë nga kundërthëniet dhe vështirësitë. Sfida që mbreti i ri duhej të përballej, si në planin e brendshëm ashtu edhe në atë ndërkombëtar, ilustrojnë kompleksitetin e qeverisjes së një vendi që balanconte midis traditës dhe modernitetit, në një kontekst rajonal dhe global në ndryshim të vazhdueshëm.

Konteksti Politik dhe Ekonomik Gjatë Mbretërimit të Zogut I

Mbretërimi i Zogut I ndodhi në një periudhë të kompleksitetit ekstrem politik dhe ekonomik, gjatë së cilës sovrani u përball me një sërë sfidash që kërkonin jo vetëm aftësi politike, por edhe një vizion strategjik që ishte në gjendje të pajtonte traditën me modernitetin. Ambicia e tij për ta transformuar Shqipërinë në një shtet modern dhe funksional u përplas me një realitet të shënuar nga rrënjë të thella historike dhe kulturore, duke e bërë çdo përpjekje për ndryshim një ndërmarrje të vështirë dhe shpesh të diskutueshme.

Nga njëra anë, Zogu I u angazhua për ta modernizuar vendin përmes një sërë reformash që synonin krijimin e një aparati shtetëror më efikas dhe promovimin e zhvillimit ekonomik. Këto reforma ishin thelbësore për vizionin e tij për një Shqipëri që mund të qëndronte në hap me pjesën tjetër të Evropës, duke lënë pas një të kaluar të karakterizuar nga prapambetja dhe fragmentimi. Reformat ligjore dhe administrative ishin në qendër të këtij përpjekjeje për modernizim. Duke u frymëzuar nga kodet franceze dhe italiane, Zogu prezantoi kode të reja civile, penale dhe tregtare, duke u përpjekur të importonte në Shqipëri praktikat më të mira evropiane. Reforma e sistemit arsimor ishte një tjetër gur themeli, me qëllim uljen e shkallës së analfabetizmit dhe formimin e një brezi të ri qytetarësh të aftë për të kontribuar në përparimin e vendit.

Për të luftuar analfabetizmin, mbretëria shqiptare hapi pothuajse 600 shkolla, duke përfshirë edhe mbrëmjet ku edukoheshin si fëmijët ashtu edhe të rriturit. 1931. Foto nga Luigi Pellerano.

Megjithatë, zbatimi i këtyre reformave doli të jetë jashtëzakonisht i vështirë, pasi shoqëria shqiptare ishte ende thellësisht e lidhur me strukturat tradicionale që përshtateshin keq me ndryshimet e imponuara nga lart. Pjesa më e madhe e popullsisë jetonte në varfëri të skajshme, brenda një konteksti rural ku analfabetizmi ishte i përhapur dhe infrastruktura moderne ishte praktikisht e papranishme. Këto kushte sociale dhe ekonomike e bënin procesin e modernizimit të ngadaltë dhe të mundimshëm. Për shembull, reforma e sistemit arsimor hasi në vështirësi të mëdha, jo vetëm për shkak të mungesës së shkollave dhe mësuesve të kualifikuar, por edhe për shkak të rezistencës kulturore ndaj një arsimi që shumë e shihnin si të huaj për traditat lokale. Distanca midis aspiratave të Zogut dhe realitetit të përditshëm të nënshtetasve të tij ishte, pra, e konsiderueshme.

Këtyre vështirësive u shtohej edhe rezistenca e elitave tradicionale, të cilat i perceptonin reformat e Zogut si një kërcënim të drejtpërdrejtë ndaj privilegjeve të tyre shekullore. Këto elita, të cilat kishin qeverisur përmes një sistemi pushteti të bazuar në lidhje familjare, aleanca fisnore dhe kontroll mbi burimet lokale, kundërshtuan fuqimisht çdo ndryshim që mund të zvogëlonte ndikimin e tyre. Futja e një sistemi juridik modern, për shembull, u pa si një përpjekje për të minuar praktikat tradicionale të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, të cilat ishin thellësisht të rrënjosura në komunitetet lokale. Ky përplasje midis inovacionit dhe traditës e komplikoi më tej procesin tashmë të vështirë të reformës.

    Nxënës të shkollave fillore shqiptare. 1931. Foto nga Luigi Pellerano.

Në frontin ekonomik, Shqipëria gjatë mbretërimit të Zogut I mbeti një vend kryesisht agrar, me një ekonomi të prapambetur dhe të pa diversifikuar. Ky kontekst ekonomik pasqyronte historinë e një vendi që për shekuj me radhë kishte mbetur në periferi të rrugëve kryesore tregtare evropiane, me një popullsi kryesisht të përkushtuar ndaj bujqësisë së mbijetesës dhe një sektor industrial pothuajse të paekzistueshëm. Zogu u përpoq ta ndryshonte këtë situatë duke promovuar zhvillimin ekonomik përmes tërheqjes së investimeve të huaja, duke i parë ato si një mundësi për të nisur modernizimin e shumëdëshiruar.

Në veçanti, Italia fashiste u bë partneri kryesor tregtar dhe financiar i Shqipërisë. Kjo marrëdhënie me Italinë siguronte kapital dhe teknologji thelbësore, por njëkohësisht shënonte fillimin e një varësie ekonomike që do të kishte pasoja të thella dhe të qëndrueshme.

Prania e Italisë në Shqipëri nuk kufizohej vetëm në planin ekonomik; ajo përkthehej edhe në një ndikim politik në rritje, të cilin Zogu duhej ta menaxhonte me shumë kujdes. Rreziku i një ndërhyrjeje të jashtme gjithnjë e më të rëndë ishte i dukshëm, dhe Zogu u gjend përballë nevojës për të balancuar kërkesën për modernizim me domosdoshmërinë për të ruajtur një farë autonomie kombëtare.

Kjo varësi nga investimet e huaja, ndërsa nga njëra anë favorizonte nisjen e disa nismave ekonomike, nga ana tjetër e bënte Shqipërinë të cenueshme ndaj presioneve të fuqive të mëdha. Kontrolli i ushtruar nga Italia mbi sektorët kryesorë të ekonomisë shqiptare kufizonte në mënyrë të konsiderueshme aftësinë e Zogut për të zbatuar politika ekonomike të pavarura dhe forconte perceptimin se Shqipëria po bëhej gjithnjë e më shumë një protektorat italian.

Për më tepër, ekonomia shqiptare mbeti e brishtë, e paaftë për të mbajtur veten pa ndihmën e jashtme, dhe përpjekjet për të nisur një reformë agrare, pavarësisht premtimeve fillestare, nuk u realizuan kurrë plotësisht. Reforma agrare duhej të rishpërndante tokat te fshatarët, shumë prej të cilëve jetonin në kushte jashtëzakonisht të pasigurta, por rezistencat politike dhe shoqërore penguan zbatimin e saj të plotë, duke lënë të pazgjidhura shumë nga problemet strukturore që shqetësonin ekonominë e vendit.

Në këtë kontekst, mbretërimi i Zogut I u karakterizua nga një përpjekje e vazhdueshme për modernizimin dhe centralizimin e pushtetit, në një situatë rezistencash të brendshme dhe presionesh të jashtme që e bënin këtë proces jashtëzakonisht kompleks dhe kundërthënës. Zogu duhej të lundronte midis aspiratave për përmirësim dhe vështirësive praktike që lidhen me qeverisjen e një vendi ende të thellësisht të rrënjosur në traditat e tij dhe të cenueshëm ndaj ndikimeve të jashtme.

Marrëdhëniet Ndërkombëtare të Shqipërisë gjatë Periudhës Monarkike

Mbretërimi i Zogut I u zhvillua në një kontekst ndërkombëtar kompleks, i karakterizuar nga tensione në rritje midis fuqive të mëdha evropiane, manovrat gjeopolitike të të cilave ndikuan thellësisht në fatin e Shqipërisë. Në këtë mjedis, Zogu I duhej të hartonte një politikë të jashtme jashtëzakonisht të kujdesshme dhe të ekuilibruar, që synonte ruajtjen e pavarësisë së vendit, duke qenë plotësisht i vetëdijshëm për burimet e kufizuara ekonomike dhe ushtarake të Shqipërisë. Strategjia e Zogut ishte të kërkonte një ekuilibër midis influencave kundërshtuese të fuqive evropiane, veçanërisht Italisë, Francës dhe Britanisë së Madhe, në përpjekje për të shmangur që Shqipëria të binte nën kontrollin e një kombi të vetëm.

Zogu I fillimisht kërkoi të ruante autonominë e mbretërisë së tij përmes një politike të afrimit me disa fuqi evropiane. Mbajtja e marrëdhënieve të mira me Francën dhe Britaninë e Madhe, dy kombe me një histori të gjatë ndikimi dhe interesash në Ballkan, shihej si një mënyrë për të balancuar ndikimin në rritje të Italisë. Franca, me modelin e saj të republikës laike dhe prestigjin e saj kulturor, përfaqësonte një aleat të çmuar për Zogun, të aftë për të ofruar një kundërpeshë ndaj Italisë Fashiste të Musolinit. Po ashtu, Britania e Madhe, me marinën e saj të fuqishme dhe politikën tradicionale të ruajtjes së ekuilibrit të pushtetit në Evropë, shihej si një aleat potencial kundër ambicieve ekspansioniste të Italisë.

 Mbreti Zog dhe Gjenerali Valle. Pas Mbretit Zog është Gjenerali Arianitas.

Megjithatë, varësia ekonomike në rritje ndaj Italisë, e lidhur me nevojën për fonde dhe mbështetje ushtarake për të stabilizuar mbretërinë dhe modernizuar vendin, e bëri gjithnjë e më të vështirë ruajtjen e këtij ekuilibri. Pozicioni gjeografik strategjik i Shqipërisë në Mesdhe dhe afërsia e saj me Adriatikun e bënte atë një objektiv kryesor në planet e zgjerimit territorial të Italisë. Musolini, i etur për të forcuar ndikimin italian në Ballkan, fillimisht e pa Zogun si një aleat të dobishëm, por gjithashtu si një figurë që mund të manipulohej lehtësisht përmes kontrollit ekonomik dhe presionit diplomatik.

Në vitin 1926, i vetëdijshëm për kufizimet ekonomike dhe ushtarake të Shqipërisë, Zogu u detyrua të nënshkruante një traktat miqësie dhe sigurie me Italinë. Ky marrëveshje nuk ishte thjesht një aleancë ushtarake, por më tepër një pakt kompleks që e lidhte pavarësinë e Shqipërisë me mbështetjen italiane në këmbim të koncesioneve të konsiderueshme në fushën ekonomike dhe ushtarake. Ndërsa traktati i ofroi Zogut një mbështetje të menjëhershme, ai filloi të gërryente autonominë politike të vendit. Marrëveshja parashikonte, në fakt, që Italia të kishte ndikim mbi politikën e brendshme dhe të jashtme të Shqipërisë, duke konsoliduar kështu praninë e saj në vend.

Ky traktat ishte vetëm fillimi i një serie marrëveshjesh të mëvonshme që forcuan më tej ndikimin italian në Shqipëri. Vitin pasues, në 1927, u nënshkrua Traktati i Tiranës, një tjetër marrëveshje që shënoi një hap të rëndësishëm drejt integrimit më të madh të Shqipërisë në sferën e ndikimit italian. Ky traktat nuk kufizohej vetëm në garantimin e një aleance mbrojtëse midis dy vendeve, por formalizonte një seri angazhimesh ushtarake dhe politike që forconin kontrollin e Romës mbi Tiranën. Nga ky moment e tutje, politika e jashtme shqiptare u diktua gjithnjë e më shumë nga nevojat dhe interesat italiane, dhe Zogu, ndërsa formalisht mbante ende fronin, u gjet gjithnjë e më shumë i kufizuar në rolin e një sovrani pa fuqi reale vendimmarrëse.

Këto marrëveshje, ndonëse të nevojshme për të ruajtur stabilitetin e mbretërimit të Zogut, çuan në një nënshtrim gjithnjë e më të madh të Shqipërisë ndaj interesave të Romës. Ndikimi italian u bë aq i përhapur sa që Shqipëria filloi të humbiste aftësinë e saj për të vepruar si një shtet i pavarur, duke u bërë e cenueshme ndaj ambicieve ekspansioniste të regjimit fashist të Musolinit. Kjo situatë e brishtë arriti kulmin drejt fundit të viteve 1930, ndërsa konteksti ndërkombëtar u përkeqësua më tej me rritjen e tensioneve që do të çonin në shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore.

Në vitin 1939, me Evropën në prag të konfliktit global, Italia fashiste, tashmë e sigurt në epërsinë e saj mbi Shqipërinë, vendosi të vepronte. Musolini, i etur për të zgjeruar perandorinë e tij koloniale dhe për të afirmuar prestigjin e Italisë si një fuqi botërore, shfrytëzoi situatën e brendshme të Shqipërisë, e karakterizuar nga një dobësi ekonomike dhe politike në rritje, për të pushtuar vendin. Mungesa e burimeve dhe dështimi për të ndërtuar aleanca efektive e la Zogun pa alternativa. I privuar nga mbështetja e brendshme dhe e jashtme, mbreti u detyrua të ikte në mërgim, ndërsa trupat italiane pushtonin shpejt territorin shqiptar.

Pushtimi italian shënoi jo vetëm fundin e mbretërimit të Zogut, por edhe humbjen e pavarësisë shqiptare, një ngjarje me pasoja të thella dhe të qëndrueshme. Aneksimi i Shqipërisë në Mbretërinë e Italisë inauguroi një periudhë të dominimit të huaj që do të ndryshonte rrjedhën e historisë shqiptare, duke sjellë një epokë të re të pasigurive dhe konflikteve. Kjo periudhë pushtimi jo vetëm që i dha fund ëndrrës së një Shqipërie të pavarur nën udhëheqjen e Zogut, por hapi rrugën për luftëra të mëtejshme për vetëvendosje dhe sovranitet kombëtar.

Bibliografi

Vlora, Ismail Kemal Bey. Memorie. A cura di Nermin Falaschi, Noi pubblicisti, 1978.

Salleo, Ferdinando. Albania: un regno per sei mesi. Sellerio editore, 2000.

Lopez, Beppe. Il principe nel groviglio. Zines, 2009.

Vaina, Eugenio. Albania che nasce. Francesco Battiato editore, 1914.

Frashëri, Kristo. Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë. Pubblicazione del Ministero dell'Educazione e della Cultura, 1957.

Biagini, A. F.  Storia dell'Albania contemporanea: Dagli illiri all’Impero ottomano, dall’indipendenza alla dittatura di Enver Hoxha ai giorni nostri. Bompiani, 2021.