Athleta Christi: Gjergj Kastrioti Skënderbeu

Elton Varfi

Traktati i Gaetës

Megjithëse i kënaqur me fitoret e arritura, Skënderbeu kishte mësuar edhe një mësim të ashpër. Ai tashmë ishte qartë zot i Shqipërisë, sidomos pas martesës me vajzën e Arianitëve, i vetmi udhëheqës që mund të kundërshtonte hegjemoninë e tij në territorin kombëtar. A mund të vazhdonte të luftonte kaq gjatë kundër turqve tokën që ai e mbronte me shpatë? A mund të jetonte dhe të prosperonte pa ndihmën e një fuqie të madhe që mbështeste pretendimet e tij, të drejtat e tij dhe e mbështeste jetën e tij?

Alfonsi i Aragonës. Harku i Triumfit në Castelnuovo (Napoli). Foto Alinari.

Me bujqësi të pakët dhe blegtori të mjaftueshme vetëm për disa fise, pyjet që mbulonin malet dolën të papërshtatshme për çdo formë të kultivimit. Mungesa pothuajse totale e tregtisë dhe kryesisht ndarja e territorit ndër shumë familje feudale e bënin ekzistencën e kombit shumë të pasigurt.

Shqipëria jetonte nëpërmjet krerëve të saj, duke u varur nga mbrojtja e një fuqie ose tjetre mesdhetare. Që nga mesi i shekullit të 12-të, princat shqiptarë kishin besuar se kishin gjetur udhëheqësin e tyre në Stefan Dushanin, aq sa e ndihmuan të pushtonte pjesën më të madhe të Maqedonisë. Por menjëherë pas kësaj, shqiptarët, të paduruar ndaj zgjedhës së Stefan Dushanit, serb nga lindja dhe i huaj nga zakonet, e luftuan ashpër atë aq sa e detyruan të heqë dorë nga komanda mbi ta. Por më parë, ai ia dha Venedikut shumë nga ato toka që komandonte dhe të tjera ia dhuroi zotërinjve vendas, duke vendosur kështu Shqipërinë brenda sferës së interesave të Republikës nga njëra anë dhe në mëshirën e feudalizmit të fragmentuar nga ana tjetër.

Të gjithë princat shqiptarë manifestuan dëshirën për të komanduar, duke u dalluar ndër vete. Gjatë gjithë harkut të vitit 1300, Thopia iu mbështetën Angevinëve të Napolit me shpresën për të dalluar mbi familjet e tjera; Dukagjinët, armiq të Venedikut dhe gjithmonë në luftë me Kastriotët; Balshajt, të cilët pas viteve të luftës me Venedikun u bënë vasalë të Kastriotëve; Zakariajt, Koninat, Spanët, Musakët, të cilët pas një politike të pasigurt vendosën të ndiqnin mirëqenien e Shqipërisë, duke lënë mënjanë interesat personale; Arianitët, të cilët u bënë mbështetës besnikë të Gjergj Kastriotit vetëm pas martesës së një gruaje të tyre me të.

Shpërbërja e atij embrioni të organizmit shtetëror që përfaqësonte Lidhjen e Lezhës hyri në linjat politike të Venedikut, i shqetësuar për të penguar çdo fuqi që mund të vendosej fort në Adriatik. Ndërsa disa zotërinj të territoreve të vogla pranuan ndihmën e Serenissimës me çdo kusht, Skënderbeu, që përpiqej të bashkonte ato grupe të shpërndara dhe të krijonte një organizëm me to, e dinte se Venediku do të ishte armiqësor ndaj tij në çdo rast.

Do të kishte qenë shumë e pamatur nga Gjergj Kastrioti të shpresonte ende se rreziku i një sulmi turk do ta shtynte Venedikun të dilte nga linja e tij e origjinës. Kështu që, i bindur se Shqipëria nuk mund të jetonte pa mbrojtjen e një shteti të madh mik, ai iu drejtua të vetmit sovran që synonte drejt Lindjes, Alfonsit të Aragonës, i cili në momentin e rrezikut mund të ishte një aleat i sigurt dhe i vendosur.

Alfonsi i Aragonës, më shumë se të gjithë princat e kohës së tij, jo vetëm që kuptonte rrezikun turk, por kishte në zemër aspirata të trashëguara nga mbretërit që kishte pasuar në fronin e Napolit. Dhe këto aspirata e çuan atë të konsideronte Lindjen dhe Kostandinopojën në veçanti si tokë për t'u pushtuar. Sulltani nuk përfaqësonte një rrezik konkret për interesat e venedikasve në Lindje; përkundrazi, duke ndihmuar tregtinë e tyre, duke respektuar flotën e tyre dhe duke inkurajuar tregtinë e tyre, ai dukej se donte të sanksiononte një gjendje fakti në të cilën të dy fuqitë kishin gjetur modus vivendi.

Atëherë, te kush tjetër përveç Alfonsit të Aragonës duhet t'i drejtohej Gjergj Kastrioti kur Venediku refuzoi ta ndihmonte në luftën kundër Sulltanit? Armik i Islamit sa shqiptarët dhe ndoshta edhe më shumë, Alfonsi i Aragonës u bë mbrojtësi natyral i Gjergj Kastriotit. E vërtetë, ai i tërhoqi shqiptarët në një politikë të rrezikshme që i vuri kundër jo vetëm turqve, por edhe venedikasve, por ai u dha atyre mbështetjen e një mbretërie të madhe, duke shpresuar që Papa dhe mbretërit e Spanjës, indiferentë ndaj thirrjeve të Skënderbeut, të mos ishin më të tillë kur lufta të drejtohej nga një njeri i konsideruar me të drejtë princi më përfaqësues ndër të fuqishmit italianë.

Në mars të vitit 1451, Stefano, peshkopi i Krujës, dhe dominikani Nicola de Berguzzi arritën në oborrin e Napolit si ambasadorë të Skënderbeut. Udhëheqësi shqiptar kishte frikë se rifillimi i armiqësive nga ana e turqve ishte afër dhe ndiente se i vetëm nuk mund të rezistonte më një sulm të dytë, kështu që ai vendosi veten dhe popullin e tij nën mbrojtjen e mbretit të madh. Nuk bëhej fjalë këtë herë për një thjeshtë marrëveshje aleance ndërmjet dy fuqive. Gjergj Kastrioti hoqi dorë nga ëndrra për të sunduar i vetëm mbi të gjithë Shqipërinë dhe nuk kërkoi më ndihmën e mbretit Alfons si të barabartë, por e njohu autoritetin suprem të tij, që ishte bërë për Shqipërinë një arsye jetese.

Në traktatin e përfunduar dhe nënshkruar në Gaeta më 26 mars 1451, të dërguarit i ofruan Gjergj Kastriotit, në emër të zotërisë së tyre dhe të atyre që u bindeshin atyre, Krujën dhe zotërime të tjera të vogla, për aq kohë sa mbreti i Napolit dërgonte trupat e tij për të mbrojtur rajonin. Ata gjithashtu angazhoheshin të njihnin sundimin suprem të mbretit të Napolit mbi të gjitha pushtimet që Skënderbeu do të bënte me ndihmën e tij, duke siguruar që Skënderbeu, i përjashtuar nga duart e turqve, të vinte personalisht në vendin e caktuar nga Alfonsi për t'i bërë homazh besnikërie dhe nënshtrimi. Nga ana e tij, mbreti i Napolit angazhohej jo vetëm të dërgonte ushtarët e nevojshëm për veprimin, por edhe të respektonte privilegjet e dhëna Krujës dhe ato që gëzonin tashmë zotërinjtë që ishin nënshtruar atij.

Nuk bëhej fjalë për një dorëzim të vërtetë të pushteteve sepse traktati nuk prekte të drejtat e qeverisjes së Gjergj Kastriotit dhe të krerëve të tjerë shqiptarë, por marrëveshja e Gaetës vendoste dy kontraktorët në dy nivele të ndryshme, duke vendosur politikën shqiptare në varësi të mbretit të Napolit. Me këto marrëveshje dhe të tjera pothuajse të ngjashme të nënshkruara më 5 shkurt 1451 me Dimitër Palaeologun, despotin e Moreas, Alfonsi siguroi një bazë të fortë përtej Adriatikut, duke i dhënë atij për momentin një dominim të vendosur në pellgun lindor të Mesdheut dhe duke i hapur rrugën drejt Kostandinopojës, të cilën ai shpresonte ta çlironte nga kërcënimi turk jo sepse Paleologët sundonin aty, por që ai vetë të sundonte mbi gjithë Lindjen mesdhetare në kurriz të Venedikut.

Rënia e Kostandinopojës

Efektet e traktatit me napolitanët u shfaqën menjëherë. Ambasadorët shqiptarë që u paraqitën para Papës Nikolla V u kthyen jo me ndihmë materiale, por të paktën me një indulgjencë të plotë për të gjithë të krishterët që shkonin të luftonin nën flamurin shqiptar.

Venediku, i vetëdijshëm se Traktati i Gaetës ishte drejtuar jo vetëm kundër osmanëve, por edhe kundër supremacisë së tij në Lindje, tregoi se kishte kuptuar lojën e mbretit të Napolit kur me një pretekst të lehtë vendosi të mos paguante më pensionin të cilit kishte të drejtë Gjergj Kastrioti për paqen e vitit 1448. Më 7 qershor edhe Gjergj Arianiti njohu supremacinë e mbretit të Napolit mbi tokat e tij.

Në maj të vitit 1441, Bernardo Vaquer u nis nga Napoli për në Shqipëri në krye të një kontingjenti burrash me urdhër për t’i sjellë Skënderbeut ushqime dhe armë dhe për të mbikëqyrur rindërtimin e mureve të Krujës. Ai gjithashtu u kërkua të siguronte një përshkrim të saktë gjeografik të vendit, burimeve të tij dhe mundësive të tij.

Në Shqipëri, jo të gjithë e shikonin me sy të mirë ardhjen e delegatit napolitan. Grindjet e vjetra ndërmjet Gjergj Kastriotit dhe disa familjeve të lashta feudale, të mbajtura qëllimisht gjallë nga Venediku, që përfaqësonin atë ndjenjë tipike shqiptare të aversionit ndaj të huajit, sidomos atij që vinte në cilësinë e sundimtarit, e bënin detyrën e Bernardo Vaquer aspak të lehtë.

Skënderbeu (detaj). Nga vepra: M. Barletius - Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis - Roma 1506.

Vetë Gjergj Kastrioti përjetoi armiqësinë e bashkëkombësve të tij kur mblodhi ligën e princave, duke u propozuar atyre të sulmojnë Sfetigrad dhe Berat. Megjithëse i tregoi pjesëmarrësve se ushtria shqiptare ishte rritur falë vullnetarëve dhe ishte mbështetur me para nga Papa dhe mbreti i Napolit, duke treguar se ishte e fortë dhe e përshtatshme për luftë, princat refuzuan. Por nëse kjo opozitë ishte e fshehtë dhe shfaqej vetëm për të sabotuar projektin e Gjergj Kastriotit, aversioni i disa zotërinjve të familjes Dukagjini u shfaq hapur.

Shumë prej tyre, prej kohësh në shërbim të Venedikut dhe të lidhur me politikën e tij, ushqenin një urrejtje të tillë ndaj Skënderbeut saqë kontaktuan hapur me Sulltanin, duke ndjekur edhe në këtë vullnetin e Serenissimës, që preferonte supremacinë osmane në Ballkan ndaj asaj të Napolit. Kur Alfonso i Aragonës mësoi për këto ngjarje që ndanin Shqipërinë në dy fraksione politike të kundërta, njëra në favor të Venedikut dhe tjetra e Gjergj Kastriotit, ai kërkoi ndihmën e Papës në mënyrë që një pjesë e shqiptarëve të mos guxonte, për urrejtjen ndaj Skënderbeut, të mbështeste të pafe.

Shqipëria nuk i bindej më në mënyrë unanime fjalës së udhëheqësit të saj të madh; një ndjenjë e verbër lokaliste pengonte disa të kuptonin sa thellë kishte kuptim politik në veprën e Gjergj Kastriotit, i cili ishte vendosur me zgjuarsi në prapavijën e të vetmit princ që interpretonte më mirë problemet lindore. Për shqiptarët, mbrojtja e tij përfaqësonte garancinë e vërtetë të ekzistencës dhe të fitores përfundimtare mbi turkun.

Alfonsi i Aragonës e mbante me energji të madhe marrëdhënien me aleatët e tij. Dërgonte kontingjente të reja trupash dhe dhurata për Gjergj Kastriotin, si dhe ndihma për popullsinë. Sigurisht, ai nuk harronte që politika shqiptare ndikohej shumë nga qëndrimi i Venedikut. Dukagjinët, për shembull, mbi të cilët sanksioni i rëndë shpirtëror i kërcënuar nga Papa Nikolla V ndaj tyre nuk kishte pasur asnjë ndikim, nuk do të kishin guxuar të kundërshtonin hapur Skënderbeun pa mbështetjen e Serenissimës.

Alfonsi i Aragonës vendosi të përballej me Dogjen edhe mbi bazën e sjelljes së paprecedentë të nënshtetasve të tij, si të krishterë ashtu edhe shqiptarë, që aleancoheshin me armikun e pabesë të tokës së tyre, ndërsa Gjergj Kastrioti i mbështetur nga napolitanët përgatitej përsëri për ta përballuar.

Mehmeti II, shumë i zënë për të përfunduar ndërmarrjen e Kostandinopojës, nuk ishte marrë për një kohë me Shqipërinë dhe as me udhëheqësin e saj, aq më shumë që shumë ushtarë osmanë ishin angazhuar në fushatën kundër kryengritësit Ibrahim Beu, Emir i Karamanisë. Por kur edhe ai mësoi për traktatin e përfunduar nga Alfonsi i Aragonës, kur u bë e qartë që pas tij po formohej një koalicion në të cilin, për fatin e tij të mirë, nuk ishte përfshirë Venediku, ai dëshironte të vepronte në mënyrë parandaluese për të mos qenë i sulmuar. Me pak fjalë, ai përpiqej të likuidonte çështjen shqiptare përpara se të përballonte çështjen tjetër shumë më të rëndë që duhej t'i garantonte atij dominimin e Kostandinopojës.

Në verën e vitit 1452, dy ushtri nën komandën e Talip Pashës u nisën drejt Shqipërisë për të vënë Skënderbeun dhe njerëzit e tij mes dy zjarreve. Hamza Beu, në krye të 10,000 burrave, iu afrua fortesës së Modrizës, ku shqiptari ishte i ngujuar me 4,000 ushtarë dhe e përballoi atë më 21 korrik, duke shpresuar që Talip Pasha, me pjesën tjetër të ushtrisë, të befasonte shqiptarët nga prapa gjatë betejës. Por beteja zgjati shumë më pak sesa mendonte Hamza Beu. Turqit, të sulmuar me dhunë të paparë, ikën në mënyrë të çrregullt, duke lënë të vdekur, të plagosur dhe të burgosur. Ndër këta, vetë Hamza Beu. Kur Talip Pasha arriti në luginën e Mezadit për të befasuar Gjergj Kastriotin, ai e gjeti veten përballë një ushtrie të tërë që gëzonte nga fitorja e fundit, duke sjellë me vete të lidhur në radhën e parë Hamza Beun dhe oficerët e tjerë të burgosur.

Talip Pasha nuk u tërhoq, sidomos sepse pas tij ishin 25,000 burra të armatosur mirë, por pas disa orësh ushtria turke ishte përsëri në ikje. Talip Pasha mbeti i vrarë në betejë nga Moisi Dibra. Këto fitore rikthyen prestigjin e Gjergj Kastriotit në të gjithë Shqipërinë. Duke përfituar nga momenti i favorshëm, Nikolla V ngarkoi Paolo Angelin, peshkopin e Drivastos, për të kthyer Dukagjinët në rrugën e duhur.

Më 25 tetor 1452, në Durrës, në prani të komandantit venedikas, Dukagjinët bënë paqe, të paktën për momentin, me Gjergj Kastriotin. Por sa pak besonin Alfonsi i Aragonës dhe Gjergj Kastrioti në qëllimet e mira të Venedikut e tregoi në mars të vitit të ardhshëm mbreti i Napolit, duke kërkuar drejtpërdrejt nga Dogji të qartësonte politikën e tij. Pse Serenissima nuk paguante më princin shqiptar pensionin e përvitshëm prej 1,400 dukatëve të premtuar solemnisht në vitin 1448? Pse jo vetëm që kishte dhënë strehim për Dukagjinët gjatë dezertimit të tyre, por kishte ndihmuar manovrat e tyre të afrimit me turkun? Pse nuk mori pjesë edhe ajo për të pajtuar princat shqiptarë? Pse nuk e ndihmonte gjithashtu financiarisht shqiptarin e angazhuar kundër turqve që kërcënonin jo vetëm atë, por të gjithë krishterimin?

Ndërsa Venediku përgatitej t'u përgjigjej këtyre pyetjeve të sakta dhe të menjëhershme, ngjarje të tjera po zhvilloheshin, duke synuar të prishnin gjithë ekuilibrin e krishterimit. Në prill 1453, Mehmeti II, i cili nuk guxonte të sulmonte Kostandinopojën duke lënë pas shqiptarët dhe napolitanët, të inkurajuar nga dy fitoret e vitit të kaluar, i besoi Ibrahim Beut të marshonte drejt Shqipërisë, duke shpresuar për fat më të mirë sesa ai që kishte Talip Pasha. Gjergj Kastrioti, i informuar për praninë e një ushtrie të madhe - që vetëm më vonë u mësua se ishte drejtuar në vend drejt Kostandinopojës - u nis nga Adrianopoli. Skënderbeu kishte frikë se ata po vinin për të pushtuar Shqipërinë. Vendosi atëherë të sulmonte përtej kufijve në fushën e Pollogut, duke marrë Shkupin. Përplasja ndodhi më 22 prill 1453. Beteja u shndërrua në një masakër. Ashtu si kishte rënë Talip Pasha, ra edhe Ibrahim Beu. Lajmi për këtë fitore të madhe gëzonte edhe një herë Evropën.

Por krishterimi pati pak për të gëzuar këtë sukses. Një muaj më vonë, më 29 maj 1453, ra Kostandinopoja.

Bibliografia

"Historia e Skënderbeut," Marin Barleti. Tirana 1968.

"Shqipëria dhe Princi Skanderbeg," F. Cuniberti, Roux Frassati dhe C° Editori, Torino 1898.

"Historia e Skënderbeut," Fan S. Noli, (përkthyer nga Francesco Argondizza), Romë 1924.

"Skanderbeg," Alessandro Cutolo, Milano 1940.