Përfundim: Shqipëria në shekullin XX: një bilanc
Përfundim
Shqipëria në shekullin XX: një bilanc
Elton Varfi
Shekulli XX përfaqëson për Shqipërinë një periudhë të transformimeve epokale dhe diskontinuiteteve të thella, një epokë e karakterizuar nga luftëra të vazhdueshme dhe vuajtje kolektive, por edhe nga një rrugëtim drejt emancipimit dhe shpengimit kulturor dhe politik. Si një anije e brishtë në mëshirë të forcave të natyrës, vendi u gjend të lundronte mes trazirave të një shekulli të shënuar nga konflikte shkatërrimtare, dominime të huaja dhe ndryshime të thella socio-ekonomike. Pavarësia e shpallur në Vlorë në vitin 1912, pas shekujsh të sundimit osman, shënoi vetëm fillimin e një udhëtimi të gjatë drejt vetëpërcaktimit, të bërë të vështirë nga paqëndrueshmëritë e brendshme dhe ndikimet e jashtme.
Rruga historike e vendit ka qenë e mbushur me sfida monumentale. Dy luftërat botërore, për shembull, jo vetëm që tronditën ekuilibrat e brendshëm, por e kthyen Shqipërinë në një teatër të konkurrencës mes fuqive rajonale dhe globale. Pushtimi fashist italian në vitin 1939 dhe okupimi pasues gjerman shënuan faza dramatike që, megjithatë, forcuan dëshirën për vetëpërcaktim kombëtar. Me ardhjen në pushtet të Enver Hoxhës, regjimi komunist transformoi rrënjësisht strukturën socio-ekonomike të vendit, duke imponuar një izolim që la plagë të thella. Kolektivizimi i detyruar, kontrolli ideologjik dhe represioni politik formësuan një sistem që, megjithëse synonte vetëmjaftueshmërinë, u dëshmua i paqëndrueshëm. Rënia e regjimit në vitin 1991 hapi një fazë të re të tranzicionit drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut, një proces kompleks që solli sfida të rëndësishme, duke përfshirë konsolidimin e institucioneve dhe integrimin në strukturat europiane.
Këto momente nuk përfaqësojnë vetëm etapa historike, por pika autentike kthesash që kanë formësuar identitetin kombëtar dhe fatin e Shqipërisë. Shpallja e pavarësisë në vitin 1912, guximi i rezistencës antifashiste, ndikimi i thellë i regjimit komunist dhe tranzicioni i vështirë demokratik përfaqësojnë gurët e themelit të një rruge historike unike. Çdo ngjarje ka kontribuar në përkufizimin e karakterit të qëndrueshëm dhe të aftësisë së jashtëzakonshme të popullit shqiptar për të përshtatur.
Pavarësisht vështirësive që dukeshin të pakapërcyeshme, populli shqiptar ka treguar një aftësi të jashtëzakonshme për të përshtatur, duke ruajtur një lidhje të thellë me identitetin e tij kulturor dhe kombëtar. Aftësia për të përballuar dhe kapërcyer krizat, duke i kthyer ato në mundësi për progres, dëshmon një vendosmërësi kolektive që nuk është shuar kurrë, madje as në momentet më të errëta. Idealët e lirisë, vetëpërcaktimit dhe progresit kanë udhëhequr kombin, duke i dhënë atij forcën e nevojshme për të përballuar sfidat e një bote në ndryshim të vazhdueshëm.
Bilanci i shekullit XX për Shqipërinë nuk është pra një kronikë e thjeshtë ngjarjesh, por një narrativë komplekse që reflekton guximin, qëndrueshmërinë dhe aspiratën e vazhdueshme drejt një të ardhmeje më të mirë. Integrimi i përvojave historike, edhe atyre më traumatikeve, i ka mundësuar vendit të ndërtojë një identitet të ri, të hapur ndaj ndryshimit por të rrënjësur në vlerat që kanë formësuar historinë e tij. Ky shekull, me të gjitha kontradiktat dhe ndryshimet radikale, përfaqëson një homazh ndaj forcës dhe vendosmërësisë së një populli të aftë për të parë drejt të ardhmes me besim dhe energji të re.
Shekulli XX shqiptar përfaqëson një sekuencë të pandërprerë sfidash epokale dhe ringjalljesh kolektive, duke u shfaqur si një periudhë historike ku vendi ka përballuar transformimet më komplekse të ekzistencës së tij. Në këtë shekull, Shqipëria ka qenë arenë shkatërrimesh dhe humbjesh njerëzore pa precedent, por gjithashtu ka përjetuar momente të rëndësishme të rindërtimeve dhe riafirmimit të identitetit kombëtar. Dy luftërat botërore kanë lënë plagë të pashlyeshme në indin social, ekonomik dhe politik të kombit. Shkatërrimi i qyteteve, rrënimi i infrastrukturës jetësore dhe dhjetëra mijëra viktima, mes civilëve dhe ushtarakëve, u shoqëruan me vuajtje të thella psikologjike dhe materiale që kanë shënuar breza të tërë. Megjithatë, çdo konflikt ka kontribuar në rigjallërimin e aspiratës së popullit shqiptar për sovranitet dhe vetëpërcaktim.
Gjatë Luftës së Parë Botërore, Shqipëria, pa institucione të konsoliduara dhe mbrojtje të organizuar ushtarake, u gjet e ekspozuar ndaj ambicieve gjeopolitike të fuqive rajonale. Pozita e saj strategjike në Ballkan e ktheu në një fushë beteje të kontestuar nga austro-hungarezët, italianët, serbët, francezët dhe grekët. Çdo forcë okupatore la pas një gjurmë shkatërrimesh materiale: fshatra të djegura, të mbjella të grabitura dhe komunitete të privuara nga burime jetësore. Këto veprime, të shoqëruara me përhapjen e sëmundjeve dhe pasigurinë shëndetësore, përkeqësuan kushtet tashmë të vështira të popullsisë, duke detyruar shumë të emigrojnë ose të mbijetojnë në kushte ekstreme. Pavarësia e sapo shpallur shqiptare, e fituar në vitin 1912, u vu në provë të vështirë, ndërsa fragmentimi i pushtetit lokal dhe mungesa e një qeverie të fortë qendrore e bënë pothuajse të pamundur mbrojtjen e sovranitetit kombëtar.
Në këtë kontekst historik, Shqipëria u përball me një krizë identitare të gjerë. Debatet e brendshme përqendroheshin në dikotominë mes nevojës për të ruajtur traditat vendase, trashëgimi e së kaluarës osmane, dhe shtysës për modernizim sipas modeleve perëndimore. Nga njëra anë, vërehej përjekja për të konsoliduar një vazhdimësi kulturore, ndërsa nga ana tjetër shfaqeshin tensione të forta mes mbështetësve të një transformimi rrënjësor të vendit. Ky dualizëm pasqyrohej edhe në aspiratat autonomiste të disa rajoneve, që e komplikuan më tej përkufizimin e një identiteti kombëtar unik. Pavarësisht këtyre vështirësive, idealet e lirisë dhe unitetit mbetën një konstante në indin kulturor dhe politik shqiptar.
Shkatërrimet dhe sfidat e hasura gjatë Luftës së Parë Botërore lanë gjurmë të thella në shoqërinë shqiptare, por gjithashtu ofruan mësime të rëndësishme për të ardhmen. Nevoja për institucione të forta dhe një udhëheqje të bashkuar u bë e qartë, dhe në dekadat pasuese u konkretizua në politika që synonin forcimin e pushtetit qendror dhe modernizimin e vendit. Në vitet tridhjetë, në kohën e Ahmet Zogut, u nis një program i riorganizimit administrativ dhe infrastrukturor, i shoqëruar nga krijimi i një ushtrie kombëtare. Këto përpjekje synonin konsolidimin e pavarësisë dhe hedhjen e themeleve për një stabilitet afatgjatë, duke treguar se si vështirësitë e së kaluarës kishin ushqyer një vetëdije të re politike.
Shkodra – Pazari duke parë drejt kështjellës Një pamje historike e Shkodrës, me pazar të gjallëruar nën vështrimin vigjilent të kështjellës. Një dëshmi e gjallërisë ekonomike dhe kulturore të Shqipërisë së shkuar.
Trashëgimia e vuajtjeve të përjetuara është shoqëruar me një aftësi të jashtëzakonshme për përshtatje nga ana e popullit shqiptar. Përmes rindërtimeve të infrastrukturës së shkatërruar dhe promovimit të kulturës kombëtare, Shqipëria ka synuar të ruajë identitetin e saj dhe të riafirmohet në kontekstin ndërkombëtar.
Një shembull domethënës është përfaqësuar nga themelimi i shkollave që përhapnin gjuhën dhe kulturën shqiptare, edhe në momentet më të vështira. Ky angazhim kolektiv i ka mundësuar vendit të dalë me një vetëdije të re për vlerat e tij dhe me një vizion strategjik të orientuar drejt së ardhmes, të aftë për të integruar mësime nga e kaluara me aspiratat e një kombi modern dhe të vendosur për të gjetur vendin e tij në panoramën globale.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria, pas një periudhe të shkurtër pavarësie nën mbretërinë e Zogut I, u pushtua nga Italia në vitin 1939. Ambiciet ekspansioniste të Musolinit në Ballkan e kthyen Shqipërinë në një pikë strategjike për operacione ushtarake më të gjera. Territori shqiptar u përdor për të nisur fushata pushtimi, përfshirë ofensivën kundër Greqisë në vitin 1940. Megjithatë, qeveria fashiste e nënvlerësoi rezistencën e popullit shqiptar, i cili u organizua shpejt në grupe partizane, komunistë dhe nacionalistë, të udhëhequr nga një dëshirë e fortë për liri dhe vetëpërcaktim. Ky lëvizje rezistence, që kapërceu klasat shoqërore dhe orientimet ideologjike, u konsolidua si një fenomen masiv.
Me armëpushimin italian të vitit 1943, situata u përkeqësua edhe më tej për Shqipërinë, e cila ra në kontrollin gjerman. Represioni i intensifikuar nga trupat naziste nuk arriti ta thyejë vendosmërësinë e lëvizjes antifashiste, që fitoi forcë të mëtejshme nën udhëheqjen e Partisë Komuniste Shqiptare të Enver Hoxhës.
Rezistenca dhe shpresa gjatë Luftës së Dytë Botërore Një portret i luftëtarëve shqiptarë gjatë Luftës së Dytë Botërore, simbol i një kombi të vendosur për të ruajtur lirinë e tij dhe për të formësuar fatin e tij pavarësisht sfidave të konfliktit global.
Lëvizja partizane nuk u kufizua vetëm në operacione ushtarake: ajo organizoi manifestime klandestine, shpërndau material propagandistik dhe krijoi shkolla në zonat e çliruara për të ndërgjegjësuar dhe mobilizuar popullsinë. Këto veprime jo vetëm që forcuan identitetin kombëtar, por gjithashtu kontribuan në krijimin e një kohezioni shoqëror të paprecedent. Çlirimi i Shqipërisë në vitin 1944 shënoi një fitore të dyfishtë: kundër okupimit të huaj dhe për ndërtimin e një identiteti të ri kolektiv të bazuar në unitet.
Pas luftës, në pushtet erdhi Partia Komuniste, e cila vendosi një regjim autoritar nën udhëheqjen e Hoxhës. Qeveria e re miratoi një model stalinist që kontrollonte çdo aspekt të shoqërisë: arsimi u reformua për të përhapur ideologjinë komuniste, mjetet e komunikimit u kthyen në vegla propagande dhe feja u shpall armike e shtetit.
Politika ekonomike u bazua në kolektivizimin dhe eliminimin e sektorit privat, duke rezultuar në mungesa të rënda të mallrave bazë, si ushqim, barna dhe veshje, dhe një varfërim të përgjithshëm të kushteve të jetesës. Izolimi ndërkombëtar i Shqipërisë, i kombinuar me një politikë të vetëmjaftueshmërisë, e përkeqësoi edhe më tej situatën ekonomike dhe sociale. Represioni politik ishte brutal: intelektualët, kundërshatarët dhe liderët fetarë u përndoqën, burgosën ose u eliminuan, ndërsa kult i personalitetit të Hoxhës dominoi jetën publike, duke krijuar një klimë frike të përhapur.
Megjithë vështirësitë, populli shqiptar tregoi një aftësi të jashtëzakonshme për të përshtatur. Trasmetimi gojor i traditave, festimet klandestine të festave kombëtare dhe përdorimi i kulturës popullore si mjet rezistence lejuan shqiptarët të ruanin identitetin e tyre në një kontekst shtypjeje. Gjuha, traditat dhe vlerat kulturore u trashëguan me vendosshmëri, duke ofruar një ndjenjë vazhdimësie dhe shprese. Edhe gjatë momenteve më të errëta të regjimit, këto forma rezistence kulturore siguruan mbijetesën e identitetit kolektiv.
Kjo periudhë historike tregon jo vetëm vështirësitë që përjetoi një komb nënshtruar nga okupime dhe regjime autoritare, por edhe aftësinë e jashtëzakonshme të popullit shqiptar për të rezistuar dhe për të përshtatur. Adaptimet kulturore dhe shoqërore të përdorura, si përhapja e literaturës klandestine dhe vlerësimi i muzikës popullore, ishin thelbësore për të mbajtur gjallë shpresën dhe identitetin kombëtar. Mësime të nxjerra nga rezistenca antifashiste dhe nga sfidat e regjimit komunist kanë ndihmuar në formësimin e një vetëdije kolektive që u shpreh në procesin e demokratizimit dhe hapjes që filloi në vitet ’90. Ky shpirt për adaptim mbetet një element dallues i historisë dhe identitetit shqiptar.
Në vitet ’90, me rënien e regjimit komunist, Shqipëria u përball me një nga tranzicionet më të rëndësishme dhe komplekse të historisë së saj moderne: kalimin drejt një shoqërë demokratike dhe një ekonomie tregu. Ky periudhë ndryshimi i thellë u karakterizua nga paqëndrueshmëri politike, kriza ekonomike të përsëritura dhe një tension shoqëror i përhapur, të përkeqësuar nga pasojat gjeopolitike të konflikteve në Ballkan, si luftërave në Bosnje dhe Hercegovinë (1992-1995) dhe në Kosovë (1998-1999). Këto ngjarje ndikuan drejtpërdrejtë në Shqipëri, duke sjellë një fluks të madh refugjatësh dhe duke e vendosur vendin në fokusin e presioneve ndërkombëtare për të garantuar stabilitetin rajonal.
Zgjedhjet e para të lira të vitit 1991 u fituan nga Partia e Punës së Shqipërisë, që më vonë u shndërrua në Partinë Socialiste të Shqipërisë, duke përfaqësuar një hap të parë drejt ndryshimit demokratik. Vetëm në zgjedhjet e vitit 1992 Partia Demokratike e udhëhequr nga Sali Berisha fitoi, duke shënuar një kthesë të rëndësishme në tranzicionin politik të vendit. Megjithatë, entuziazmi fillestar u zëvendësua shpejt nga zhgënjimi për shkak të vështirësive strukturore në zbatimin e reformave politike dhe ekonomike. Tranzicioni nga një centralizëm autoritar në një sistem pluralist zbuloi një shoqëri të papërgatitur për të menaxhuar ndryshimet e kërkuara. Papunësia arriti nivele alarmante, duke kaluar 30% në disa rajone, ndërsa rreth 50% e popullsisë jetonte në kushte varfërish. Korrupsioni u bë endemik, duke përshirë zyrtarë të lartë qeveritarë, dhe fuqia e krimit të organizuar u konsolidua, duke ushqyer trafiqe të paligjshme në shkallë rajonale.
Në aspektin ekonomik, kalimi nga një model i planifikuar në një ekonomi tregu ishte jashtëzakonisht i tronditur. Liberalizimi ekonomik, megjithëse i domosdoshëm, çoi në kolapsin e shumë sipërmarjeve shtetërore, të paafta për të konkurruar në një treg të liberalizuar. Sektori bujqësor vuajti rëndë si pasojë e një privatizimi të shpejtuar që përfitoi vetëm një pakicë, duke lënë shumë fermerë pa burime të mjaftueshme. Mungesa e rregullimeve favorizoi një shpërndarje të padrejtë të pasurisë dhe thelloi pabarazitë shoqërore, duke krijuar ndarje të thella brenda popullsisë. Protestat shoqërore dhe konfliktet politike u bënë një konstante, duke reflektuar pakënaqësinë e përhapur.
Megjithë këto vështirësi, Shqipëria filloi reforma institucionale me qëllim forcimin e bazave të demokracisë dhe promovimin e integrimit me Europën Perëndimore. Edhe pse rezultatet fillestare ishin të kufizuara, këto përpjekje përfaqësonin hapat e parë drejt një modeli të ri qeverisjeje. Megjithatë, mangësitë administrative dhe mungesa e burimeve penguan efikasitetin e reformave, duke vonuar procesin e transformimit.
Emigracioni masiv u shfaq si një nga pasojat kryesore të krizës. Qindra mijëra shqiptarë emigruan drejt Italisë, Greqisë dhe vendeve të tjera europiane, në kërkim të mundësive më të mira ekonomike. Ky fenomen lehtësoi përkohësisht presionin e brendshëm, por gjithashtu shkaktoi një varfërim të konsiderueshëm demografik. Ikja e të rinjve dhe profesionistëve të kualifikuar thelloi mungesën e aftësive të nevojshme për zhvillimin e vendit. Remitancat e emigrantëve u bënë një burim jetësor për shumë familje dhe një element kyç për të mbajtur në këmbë ekonominë, por nuk mundën të zëvendësojnë investimet strukturore të nevojshme për një rritje të qëndrueshme
Nga fundi i viteve '90 dhe në fillim të viteve 2000, Shqipëria filloi të stabilizohej, falë rindërtimeve graduale të institucioneve dhe një angazhimi më të madh ndaj reformave. Vendi nisi negociatat për integrimin në Bashkimin Europian dhe mori iniciativa të rëndësishme për të përmirësuar transparencën, të luftonte korrupsionin dhe të promovonte zhvillimin ekonomik. Në fushën e arsimit, u prezantuan reforma për të rritur aksesin dhe cilësinë e mësimit, ndërsa turizmi filloi të shfaqej si një sektor strategjik për rritjen ekonomike, me investime që synonin vlerësimin e trashëgimisë kulturore dhe natyrore të vendit.
Tirana gjatë viteve të komunizmit Një imazh emblematik i Sheshit Skënderbej gjatë periudhës komuniste, i karakterizuar nga arkitektura e rreptë dhe hapësira publike të projektuara për të mishëruar parimet e regjimit. Një simbol i ngurtësisë ideologjike dhe izolimit që ka shënuar një epokë.
Kjo periudhë komplekse, por thelbësore, nxjerr në pah aftësinë e Shqipërisë për të përshtatur dhe përparuar pavarësisht vështirësive. Rruga e transformimit e nisur në vitet '90 hodhi themelet për një rilindje kombëtare që, edhe pse ende në evoluim, vazhdon të formësojë identitetin dhe të ardhmen e vendit.
Kolapsi dramatik i vitit 1997, i katalizuar nga rënia e skemave financiare piramidale dhe shpërthimi i dhunës, nxori në pah dobësitë e thella strukturore të sistemit politik dhe ekonomik shqiptar. Institucionet shtetërore u treguan të paafta në rregullimin e tregjeve financiare, duke lejuar përhapjen e skemave mashtruese që destabilizuan shoqërinë. Në planin politik, polarizimi ekstrem mes forcave kryesore pengoi çdo përjekje për një reagim të koordinuar ndaj krizës. Paralelisht, ekonomia, e varur ndjeshëm nga remitancat e emigrantëve dhe pa një industri të diversifikuar, pësoi një rënie të thellë në kushtet e humbjes së besimit kolektiv. Humbja e kursimeve të mijëra qytetarëve, të mashtruar nga premtime për kthime të pamundura, shkaktoi një valë protestash dhe trazirash që destabilizuan të gjithë vendin. Kjo krizë jo vetëm që minoi besimin tashmë të brishtë në institucione, por krijoi një ndjesi braktisjeje dhe alienimi ndaj autoriteteve.
Lufta në Kosovë, e shpërthyer mes viteve 1998 dhe 1999, e përkeqësoi më tej situatën. Shqipëria u përball me një fluks të paprecedent prej mbi 500,000 refugjatësh kosovarë, një ngjarje që vuri në provë burimet e saj tashmë të kufizuara dhe infrastrukturën e saj të brishta. Brenda vendit, u desh të menaxhohej ndërtimi i qendrave të pritjes, shpërndarja e mallrave bazë dhe ofrimi i shërbimeve shëndetësore. Jashtë vendit, ajo u përball me presionet e komunitetit ndërkombëtar për të garantuar sigurinë rajonale dhe për të koordinuar me organizata si UNHCR. Ky përkushtim humanitar, ndonëse kompleks, përfaqësoi një provë të rëndësishme për qeverinë dhe komunitetet vendore. Shumë familje shqiptare hapën dyert e tyre për refugjatët, duke konsoliduar lidhjet historike dhe kulturore mes dy popujve.
Pavarësisht këtyre vështirësive, Shqipëria doli nga ky periudhë kompleks falë vendosmërësisë së popullit të saj dhe mbështetjes së komunitetit ndërkombëtar. Organizata si OSBE-ja ofruan ndihmë teknike për përmirësimin e procesit zgjedhor, ndërsa NATO kontribuoi në stabilizimin e rajonit nëpërmes nderhyrjeve për siguri. Bashkimi Europian, nga ana e tij, mbështeti vendin me financime të dedikuara për rindërtime dhe reforma institucionale. Këto nderhyrje ishin thelbësore për të nisur një proces më të fortë tranzicioni drejt demokracisë. Rindërtime të infrastrukturave, rikthimi i sigurisë publike dhe promovimi i një qeverisjeje transparente shënuan një fazë të re stabilizimi.
Menaxhimi i krizës së refugjatëve përmirësoi ndjeshëm perceptimin ndërkombëtar për Shqipërinë. Ky periudhë e pa vendin të dallohej si një aktor kyç në menaxhimin e krizave humanitare, duke fituar njohje nga organizatat ndërkombëtare dhe duke u përmendur pozitivisht në konferenca mbi stabilitetin e Ballkanit. Angazhimi humanitar kontribuoi jo vetëm në forcimin e reputacionit të Shqipërisë, por edhe në konsolidimin e një ndjenje të identitetit kombëtar dhe kohezionit shoqëror.
Ndër reformat e rëndësishme të këtij periudhe dallohet krijimi i Avokatit të Popullit, një institucion i pavarur i ngarkuar me mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve kundër abuzimeve institucionale. Kjo nismë, së bashku me politika që synonin promovimin e kohezionit shoqëror, ndihmoi në rritjen e besimit publik ndaj institucioneve demokratike, duke ofruar një shembull konkret të angazhimit të vendit për të ndërtojnë një të ardhme më të mirë.
Ky periudhë turbulente la pas një trashëgimi komplekse, të përfaqësuar nga vështirësitë ekonomike dhe shoqërore të pazgjidhura, por gjithashtu një mësim thelbësor. Aftësia e një kombi për të kapërcyer krizat nuk varet vetëm nga burimet materiale, por edhe nga forca morale dhe solidariteti kolektiv. Mikpritja e mbi 500,000 refugjatëve kosovarë përfaqësoi një akt humanitar të jashtëzakonshëm, i shoqëruar nga angazhimi i përbashkët i institucioneve, komuniteteve vendore dhe qytetarëve. Mbi këto themele, Shqipëria nisi një rrugë të re rilindjeje, duke shndërruar vështirësitë e së kaluarës në mundësi për një të ardhme më të stabilizuar dhe të begatë.
Shqipëria, nëpër historinë e saj të gjatë dhe komplekse, ka treguar një aftësi të jashtëzakonshme për të ringritur pas çdo rënieje, duke dëshmuar një forcë kolektive dhe një aftësi të përshtatjes të jashtëzakonshme. Gjatë shekullit XX, vendi u përball me sfida të paparë, të cilat vunë në provë mbijetesën e tij politike, shoqërore dhe ekonomike. Dominimi osman, që zgjati me shekuj, jo vetëm që formësoi thellësisht kulturën dhe institucionet shqiptare, por gjithashtu la një trashëgimi të fortë që ndikoi në luftën e tij për pavarësi, të shpallur në vitin 1912. Konfliktet globale të shekullit XX dhe tranzicioni demokratik i mëvonshëm, që pasoi dekada të regjimit komunist, përfaqësojnë kapituj të tjerë të rëndësishëm të një historie të shënuar nga rezistenca dhe kërkimi i vazhdueshëm për sovranitet.
Rezistenca e popullit shqiptar përballë vështirësive historike dëshmon një aftësi të përshtatjes që ka dalë në pah me forcë në momentet më kritike. Pas Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria nisi një rindërtime në shkallë të gjerë, që përfshinte kolektivizimin e detyruar të bujqësisë dhe ndërtimin e infrastrukturave industriale nën regjimin komunist të Enver Hoxhës. Megjithëse këto politika shpesh ishin shtypëse, ato kontribuan në modernizimin e disa zonave të vendit. Në vitet '90, kolapsi ekonomik pas-komunist paraqiti një sfidë të re: miratimi i reformave strukturore dhe privatizimeve, megjithë vështirësitë e mëdha, hodhi themelet për prezantimin e një ekonomie tregu. Ky proces nuk ishte pa tensione, por dëshmoi se si Shqipëria ishte e aftë të shndërrojë pengesat monumentale në mundësi për rritje dhe rinovim.
Kjo narrativë rezistence dhe këmbënguljeje ka pasur një ndikim të rëndësishëm edhe në nivel ndërkombëtar. Shqipëria shpesh është cituar si një shembull i aftësisë së përshtatjes në Ballkan, veçanërisht gjatë konferencave si "Forumi për Stabilitetin Rajonal" i mbajtur në Sarajevë në vitin 2005. Raportet e organizatave si OSBE-ja kanë vlerësuar rolin e vendit në promovimin e stabilitetit rajonal dhe bashkëpunimit ndërkombëtar. Për më tepër, Shqipëria ka luajtur një rol aktiv në pritjen e refugjatëve, siç u dëshmua gjatë krizës së Kosovës, kur ofroi ndihmë për qindra mijëra të zhvendosur, pavarësisht burimeve të kufizuara. Këto ngjarje kanë konsoliduar reputacionin e vendit si një aktor kyç në promovimin e solidaritetit humanitar dhe bashkëpunimit.
Historia e Shqipërisë në shekullin XX është një dëshmi elokuente e aftësisë së shpirtit njerëzor për të kapërcyer vështirësitë më të ashpra. Nga shpallja e pavarësisë deri te vështirësitë në ndërtimin e një aparati shtetëror modern, nga vuajtjet nën okupimin gjatë Luftës së Dytë Botërore deri te privimet e regjimit stalinist, çdo etapë e këtij rrugëtimi ka kontribuar në formësimin e një kombi qëndrues. Tranzicioni demokratik i viteve '90 ishte një dëshmi e mëtejshme e kësaj aftësie për të rimodeluar veten. Zgjedhjet e para multipartitike të vitit 1991, të pasuara nga miratimi i kushtetutës së re të vitit 1998, përfaqësuan momente thelbësore për konsolidimin e një qeverisjeje moderne dhe të orientuar drejt të drejtave.
Çdo hap përpara – çdo arritje, e madhe apo e vogël – ka kontribuar në ndërtimin e një kombi që e sheh të ardhmen me vendosshmëri dhe shpresë. Duke qenë e vetëdijshme për mësimet e së kaluarës, Shqipëria pozicionohet sot si një shembull force dhe aftësie për të përshtatur, duke shndërruar përvojat e saj në një mesazh universal shprese dhe këmbënguljeje. Ky shpirt reflektohet jo vetëm në shoqërinë shqiptare, por edhe në rolin e saj ndërkombëtar, ku vazhdon të punojë për të forcuar institucionet e saj demokratike, të promovojë paqen rajonale dhe të konsolidojë një reputacion stabiliteti dhe besueshmërie.
Udhëtimi i Shqipërisë nëpër trazirat e shekullit XX përfaqëson një shembull të gjallë të asaj se si një popull mund të dalë më i fortë dhe më i vendosur pavarësisht vështirësive. Kjo histori, e përshkuar nga sakrifica dhe arritje, është një trashëgimi e paçmueshme për të kuptuar jo vetëm aftësinë e një kombi për të përshtatur, por edhe aftësinë e shpirtit njerëzor për të përshtatur dhe përparuar përballë sfidave.
Shqipëria në shekullin XXI: sfida dhe perspektiva
Shqipëria e shekullit XXI shfaqet si një vend në transformim të shpejtë, e angazhuar për të ndërtojnë një të ardhme të orientuar drejt inovacionit, qëndrueshmërisë dhe integrimit europian. Pasi ka kaluar kompleksitetet historike të shekullit XX, vendi ka nisur një rrugë ambicioze modernizimi që bashkon parimet e demokracisë, një ekonomi tregu dinamike dhe një hapje gjithnjë e më të madhe ndaj botës. Edhe pse rruga drejt një prosperiteti të plotë paraqet ende pengesa, Shqipëria ka dëshmuar një aftësi të veçantë për të vlerësuar burimet e saj natyrore, kulturore dhe humane, të mbështetur nga një vullnet politik i qartë dhe një vizion strategjik.
Falë pozicionit të saj gjeostrategjik të privilegjuar, e vendosur në zemër të rajonit ballkanik dhe me dalje në Detin Adriatik, Shqipëria luan një rol të rëndësishëm si nyje lidhëse për tregtinë rajonale dhe ndërkombëtare. Ky pozicionim ka favorizuar tërheqjen e investimeve të huaja në sektorë kyç, si infrastruktura, turizmi dhe energjia. Kësaj kornize i shtohet një trashëgimi kulturore e pasur dhe e larmishme, që përfaqëson një levë të rëndësishme për rilindjen e turizmit dhe promovimin e vendit në nivel global. Vlerësimi i trashëgimisë natyrore, nga parqet kombëtare deri te burimet ujore, është pjesë integrale e strategjive për zhvillimin e qëndrueshëm, duke konsoliduar imazhin e Shqipërisë si një destinacion atraktiv dhe modern.
Në planin e brendshëm, vendi ka zbatuar një program të gjerë reformash strukturore, të cilat synojnë forcimin e shtetit të së drejtës, përmirësimin e transparencës administrative dhe promovimin e një rritjeje ekonomike të qëndrueshme dhe përfshirëse. Procesi i anëtarësimit në Bashkimin Europian ka qenë vendimtar në përcaktimin e kuadrit normativ dhe institucional për këto transformime. Ndër reformat më të rëndësishme janë ato në sistemin gjyqësor, të projektuara për të garantuar pavarësinë dhe efikasitetin e drejtësisë, si dhe nismat për të luftuar korrupsionin, një nga sfidat më urgjente. Paralelisht, Shqipëria ka investuar në përmirësimin e infrastrukturës, në zhvillimin e politikave mjedisore inovative dhe në promovimin e atraktivitetit për investitorët e huaj, elementë thelbësorë për të nxitur një rritje ekonomike afatgjatë.
Kapitali human konfirmohet si një burim strategjik thelbësor për progresin e Shqipërisë. Rritja e start-up-eve teknologjike të drejtuara nga profesionistë të rinj dhe numri në rritje i diplomuarve në disiplinat STEM janë shembuj konkretë të dinamizmit të popullsisë shqiptare. Veçanërisht, bashkëpunimet akademike me institucione europiane kanë favorizuar zhvillimin e kërkimit shkencor dhe inovacionit, duke zgjeruar mundësitë ekonomike të vendit. Investimi në arsim, formim profesional dhe kapacitete sipërmarrëse përfaqëson një shtyllë themelore për të përballuar sfidat globale dhe për të garantuar një të ardhme të begatë.
Në nivel rajonal dhe ndërkombëtar, Shqipëria ka intensifikuar pjesëmarrjen në projekte të bashkëpunimit multilateral, si Iniciativa Adriatiko-Joniane dhe Korridori Blu. Këto projekte jo vetëm që promovojnë infrastrukturë të qëndrueshme dhe lidhshmëri rajonale, por gjithashtu forcojnë edhe mër tej lidhjet ekonomike dhe kulturore mes vendeve ballkanike, përmirësojnë lëvizshmërinë e njerëzve dhe mallrave, dhe inkurajojnë investime në sektorë strategjikë si energjia e pastër dhe transportet inovative. Për më tepër, anëtarësimi në procesin e Berlinit dhe bashkëpunimi me organizata si OSBE-ja kanë konsoliduar rolin e Shqipërisë në promovimin e stabilitetit rajonal dhe bashkëpunimit ndërkombëtar.
Kujdes i veçantë i është kushtuar zhvillimit të energjive të rinovueshme. Përfundimi i parkut diellor të Karavastasë, me një kapacitet prej 140 MW, përfaqëson një hap të rëndësishëm drejt diversifikimit energjetik, i shoqëruar nga projekte për energjinë e erës që synojnë reduktimin e varësisë nga burimet tradicionale. Këto përpjekje, të bashkuara me dixhitalizimin e shërbimeve publike, tregojnë përkushtimin e vendit në përmirësimin e efikasitetit administrativ dhe promovimin e qëndrueshmërisë.
Shqipëria e shekullit XXI është, pra, një shembull i aftësisë për të përshtatur dhe vendosmërishë, e angazhuar për të shndërrojë sfidat në mundësi nëpërmes reformave strukturore, inovacionit teknologjik dhe bashkëpunimit ndërkombëtar. Me mbështetjen e komunitetit ndërkombëtar dhe një vizion strategjik të qartë, vendi përgatitet të luajë një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në panoramën europiane dhe globale, duke ndërtuar themelet për një të ardhme të begatë dhe të qëndrueshme.
Shqipëria po përballon një sërë sfidash komplekse dhe multidimensionale, të cilat kërkojnë qasje strategjike dhe zgjidhje sistemike për të adresuar me sukses. Ndër çështjet më të rëndësishme dallohet konsolidimi i një demokracie të pjekur dhe i një shteti të së drejtës efektiv, elementë thelbësorë për të përmbushur nevojat e qytetarëve dhe për të promovuar një qeverisje të drejtë dhe pjesëmarrëse. Veçanërisht, reforma në drejtësi, e orientuar drejt luftimit të korrupsionit strukturor dhe promovimit të pavarësisë së sistemit gjyqësor, përfaqëson një prioritet strategjik. Paralelisht, Shqipëria duhet të adresojë me urgjencë çështjet e lidhura me ndryshimet klimatike, duke miratuar politika mjedisore inovative që integrojnë qëndrueshmërinë në indin ekonomik dhe shoqëror të vendit. Këto nderhyrje, së bashku me integrimin e minoriteteve etnike nëpërmes programeve të përfshirjes sociale, si forcimi i aksesit në arsim për komunitetet e pafavorizuara dhe promovimi i nismave kulturore të përbashkëta, si dhe krijimi i mundësive për të ndaluar emigrimin e të rinjve, përfaqësojnë shtylla themelore për të garantuar kohezionin dhe aftësinë për të përshtatur në kontekstin kombëtar.
Një qasje e ekuilibruar ndaj zhvillimit të qëndrueshëm duhet të përfshijë si rritjen ekonomike ashtu edhe mbrojtjen e trashëgimisë mjedisore dhe kulturore, të dyja thelbësore për të ruajtur identitetin kombëtar. Për të arritur këto objektiva, Shqipëria mund të nërmarë iniciativa për të mbrojtur zonat natyrore me vlerë, të promovojë përdorimin e energjive të rinovueshme dhe të inkurajojë programe për ripyllëzim. Në aspektin kulturor, është e nevojshme një strategji afatgjatë që përshin restaurimin e siteve historike dhe promovimin e traditave lokale. Edukimi mjedisor dhe kulturor duhet të integrohen në programet shkollore për të ndërgjegjësuar brezat e rinj mbi rëndësinë e ruajtjes së këtyre burimeve, duke favorizuar transmetimin e vlerave të përbashkëta.
Një element kyç për zhvillimin e vendit është aftësia për tërheqjen e investimeve të huaja cilësore. Kjo kërkon reforma strukturore për të thjeshtuar procedurat administrative, për të përmirësuar transparencën dhe për të krijuar një mjedis më tërheqës për investimet. Shqipëria, me trashëgiminë e saj të pasur natyrore dhe historike, ka potencialin për të kthyer në një destinacion ekselence në panoramën turistike ndërkombëtare. Projekte si bashkëpunimi me Italinë për vlerësimin e siteve arkeologjike të Apolonisë dhe Butrintit tregojnë se si bashkëpunimi ndërkombëtar mund të sjellë përfitime të prekshme, si një rritje prej 25% të vizitorëve vjetorë dhe krijimin e mbi 200 vendeve pune në sektorin e turizmit dhe kulturës. Forcimi i bashkëpunimit rajonal dhe pjesëmarrja aktive në organizatat multilaterale janë hapa të domosdoshëm për të adresuar çështje të përbashkëta si siguria energjetike, zhvillimi i infrastrukturës dhe forcimi i kapaciteteve institucionale.
Investimi në arsim dhe në formimin e të rinjve përfaqëson një prioritet të panegociueshëm për progresin shoqëror dhe ekonomik. Aktualisht, vetëm 30% e të rinjve shqiptarë kanë akses në programe formimi teknik ose profesional, një e dhënë që është ndjeshëm më e ulët se mesatarja e Bashkimit Europian, e cila kalon 50%. Ky hendek i dukshëm kufizon mundësitë për punësim dhe zhvillimin e aftësive të nevojshme për një treg pune në evoluim, duke e vendosur Shqipërinë në një pozicion të pafavorshëm krahasuar me vendet fqinje. Për të kapërcyer këtë mungesë, është e nevojshme të implementohen reforma që synojnë përmirësimin e cilësisë së mësimdhënies, modernizimin e programeve shkollore me fokus në aftësi digjitale dhe teknologjike, dhe zhvillimin e programeve të formimit të vazhdueshëm. Njëkohësisht, është thelbësore të promovohet sipërmarrja dhe inovacioni, duke inkurajuar zhvillimin e bizneseve të vogla dhe të mesme, të cilat përfaqësojnë motorin kryesor të zhvillimit lokal. Promovimi i një kulture të ligjshmërisë dhe respektimit të rregullave është thelbësor për të garantuar një kontekst shoqëror-ekonomik të qëndrueshëm dhe favorizues ndaj rritjes.
Sfida e globalizimit kërkon përgjigje të artikuluara dhe të koordinuara. Shqipëria duhet të përballë fenomene komplekse si konkurrenca ndërkombëtare, ndryshimet klimatike dhe flukset migratore, të gjitha elemente që ndikojnë ndjeshëm në stabilitetin ekonomik dhe shoqëror të vendit. Forcimi i institucioneve, nëpërmes proceseve të modernizimit dhe transparencës, përfaqëson një kusht të domosdoshëm për të garantuar një qeverisje efektive dhe për të përmbushur pritshmëritë e qytetarëve. Pjesëmarrja aktive e popullsisë në jetën politike dhe shoqërore është një tjetër faktor kyç, i aftë të promovojë një shoqëri më të drejtë dhe përfshirëse, ku pikëpamjet e ndryshme sociale mund të konvergojnë në një projekt të përbashkët progresi.
Integrimi në Bashkimin Europian përfaqëson një perspektivë strategjike për të ardhmen e Shqipërisë, duke ofruar mundësinë për të aksesuar burime të rëndësishme dhe për të përfituar nga harmonizimi me standardet europiane. Ndër përfitimet kryesore renditen aksesimi i fondeve për infrastrukturë dhe inovacion teknologjik, përmirësimi i standardeve arsimore falë programeve si Erasmus+ dhe pjesëmarrja në nisma për tranzicion ekologjik. Për më tepër, harmonizimi legjislativ me standardet komunitare do të kontribuonte në forcimin e shtetit të së drejtës dhe në promovimin e transparencës administrative. Këta faktorë, të mbështetur nga bashkëpunimi me partnerë globalë, mund të përshpejtojnë rrugën e Shqipërisë drejt një rritjeje të qëndrueshme dhe përfshirëse, duke forcuar pozicionin e saj brenda komunitetit ndërkombëtar.
Shqipëria zë një pozicion strategjik të rëndësishëm, si në nivel rajonal në Ballkan ashtu edhe në kontekstin më të gjerë europian, duke u përfaqësuar si një aktor kyç për stabilitetin dhe zhvillimin në një zonë historikisht të karakterizuar nga ndarje të thella dhe konflikte të zgjatura. Stabiliteti politik dhe progresi ekonomik i Shqipërisë janë thelbësorë jo vetëm për të përmirësuar kushtet e jetesës së popullsisë së saj, por edhe për të promovuar paqen dhe prosperitetin në të gjithë Europën Juglindore. Për shembull, Shqipëria ka regjistruar një rritje ekonomike mesatare vjetore prej 3.8% gjatë pesë viteve të fundit, një të dhënë që kontribuon në forcimin e integrimit ekonomik rajonal dhe në promovimin e stabilitetit politik në kontekstin ballkanik. Pozicioni i saj gjeografik, i vendosur në kryqëzim midis Europës dhe Mesdheut, forcon vlerën e saj gjeopolitike, duke e bërë një nyje të rëndësishme për dinamikat ekonomike, politike dhe kulturore. Për më tepër, angazhimi i vazhdueshëm i Shqipërisë në reforma demokratike dhe institucionale rrit aftësinë e saj për të promovuar një bashkëpunim më të thellë rajonal, ndërsa roli i saj aktiv në dialogun ndërkulturor dhe proceset e integrimit europian konsolidon statusin e saj si partner strategjik për Bashkimin Europian. Fati i Shqipërisë, i ndërlidhur me atë të Europës, nënvizon rëndësinë e një kombi që aspiron të forcojë demokracinë, prosperitetin dhe kontributin e saj në ndërtimin e një kontinenti të bashkuar dhe paqësor.
Shqipëria ka potencialin të veprojë si një urë natyrale midis Europës dhe Ballkanit, duke u shndërruar në një simbol të prekshëm të pajtimit në një rajon ende të shënuar nga plagët historike. Ky rol nuk është thjesht simbolik, por konkretizohet në veprime specifike për të promovuar bashkëpunimin dhe stabilitetin rajonal, si organizimi i forumeve diplomatike midis vendeve ballkanike, lehtësimi i marrëveshjeve tregtare ndërkufitare dhe zbatimi i projekteve të përbashkëta në sektorin e infrastrukturës energjetike dhe të transportit. Gjithashtu, Shqipëria kontribuon aktivisht në misione për ruajtjen e paqes dhe në dialogje mbi çështje të ndjeshme si menaxhimi i qëndrueshëm i burimeve ujore.
Shqipëria ka aftësinë të lehtësojë dialogun midis shteteve me marrëdhënie komplekse, duke favorizuar marrëveshje bilaterale dhe multilaterale mbi çështje prioritare si siguria, energjia dhe menaxhimi i qëndrueshëm i burimeve ujore. Përmes strategjive të fokusuara në tejkalimin e rivaliteteve të gjata dhe në ndërtimin e besimit të ndërsjelltë, Shqipëria kontribuon në krijimin e një konteksti të bashkëpunimit afatgjatë. Një shembull i rëndësishëm është normalizimi i marrëdhënieve me Serbinë nëpërmes takimeve bilaterale dhe nismave rajonale si Procesi i Berlinit, që kanë mundësuar nisjen e dialogëve mbi çështje delikate si siguria dhe zhvillimi ekonomik ndërkufitar. Këto përpjekje jo vetëm që favorizojnë stabilitetin rajonal, por gjithashtu hedhin bazat për progres ekonomik dhe shoqëror të përbashkët. Gjithashtu, modeli shqiptar i tranzicionit demokratik, i shoqëruar nga reforma ekonomike dhe institucionale, mund të shërbejë si shembull pozitiv për kombe të tjera që ndodhen në një fazë të ngjashme zhvillimi në rajonin ballkanik.
Kontributi i Shqipërisë në ndërtimin e një Europe më të bashkuar dhe të begatë manifestohet në disa nivele. Nga njëra anë, vendi angazhohet në modernizimin e ekonomisë së tij, duke u fokusuar në adoptimin e standardeve europiane në sektorë kryesorë si energjitë e rinovueshme, infrastruktura dhe inovacioni teknologjik. Ky proces jo vetëm që rrit konkurrueshmërinë e Shqipërisë, por krijon gjithashtu sinergji që favorizojnë shkëmbimet dhe bashkëpunimet me partnerët rajonalë dhe kontinentalë. Nga ana tjetër, pasuritë kulturore dhe natyrore të Shqipërisë, si Parku Kombëtar i Thethit, siti arkeologjik i Butrintit, pjesë e trashëgimisë së UNESCO-s, dhe traditat popullore, përfaqësojnë një burim thelbësor për promovimin e turizmit të qëndrueshëm dhe pasurimin e dialogut kulturor në zonën ballkanike. Paralelisht, qeveria shqiptare po investon në politika arsimore dhe shoqërore që synojnë të përgatisin brezat e rinj për të përballuar sfidat e një Europe gjithnjë e më të integruar, duke forcuar kështu pjesëmarrjen e vendit në projektin europian.
Në këtë kontekst, Shqipëria shfaqet jo vetëm si përfitues i procesit të integrimit europian, por edhe si një aktor proaktiv në kontributin e saj ndaj vizionit të një kontinenti të karakterizuar nga uniteti, paqja dhe zhvillimi i përbashkët. Roli i Shqipërisë si mediator dhe promovues i bashkëpunimit midis vendeve ballkanike nënvizon rëndësinë e saj gjeopolitike dhe angazhimin e saj për krijimin e një rajoni më të qëndrueshëm dhe të integruar. Duke marrë pjesë në nisma rajonale me rëndësi, si Procesi i Berlinit—i nisur në vitin 2014 për të forcuar bashkëpunimin ekonomik dhe politik midis vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe Bashkimit Europian—dhe duke u bashkuar me programe europiane zhvillimi, Shqipëria shfaqet si një shembull i bashkëpunimit multilateral efektiv. Këto përpjekje jo vetëm që forcojnë marrëdhëniet bilaterale me vendet fqinje, por gjithashtu kontribuojnë në ndërtimin e një rrjeti më të gjerë të integrimit ekonomik dhe politik. Nëpërmes këtyre strategjive, Shqipëria konsolidon rolin e saj si një shtyllë stabiliteti dhe progresi në Ballkan, duke forcuar pozicionin e saj si partner i besueshëm brenda komunitetit europian. Kjo vizion, e mbështetur nga politika largpamëse dhe një angazhim i vazhdueshëm në promovimin e bashkëpunimit ndërkombëtar, e pozicionon Shqipërinë si një aktor të domosdoshëm në formësimin e të ardhmes së rajonit dhe kontinentit europian.
Dhe kështu, në fund të udhëtimit tonë në Shqipërinë e shekullit XX, del në pah rëndësia e bërjes së bilanceve dhe vizionit të perspektivave të ardhshme. Ky studim, i lindur nga pasioni për vendin tim dhe nga dëshira për të transmetuar magjepsjen e historisë së saj të ndërlikuar, nuk pretendohet si një vepër përfundimtare apo akademike. Veçoria e tij qëndron në përpjekjen për të ndërlidhur analizën historike me një qasje personale narrative, duke kombinuar saktësinë në kërkim me një perspektivë intime dhe reflektuese, që mund të afrojë lexuesin me realitetin historik shqiptar nëpër një lente më njerëzore dhe të kontekstualizuar.
Nëpër këto faqe, jam përpjekur të rindërtoj me saktësi momentet kryesore të shekullit XX shqiptar, duke u mbështetur në një shumëllojshmëri burimesh: dokumente historike, vepra akademike dhe tradita popullore. Ky mozaik perspektivash, edhe pse në pjesshmërinë e tij, aspiron të rikthejë një imazh sa më të plotë dhe objektiv të ngjarjeve që kanë formësuar fatin e Shqipërisë në shekullin e kaluar.
Shekulli XX ishte për Shqipërinë një shekull transformimesh të thella, i shoqëruar nga konflikte, revolucione dhe sfida. Kam dashur të tregoj këto ngjarje me një vështrim që nuk kufizohet tek kronologjia e fakteve, por që përpiqet të kapë esencën e tyre, implikimet dhe trashëgimitë që ende sot ndikojnë shoqërinë tonë. Ky udhëtim në kujtesën historike nuk ka qenë pa vështirësi. Konfliktet e interpretimit, si leximet e ndryshme të shkaqeve të okupimit italian, kërkuan një konfrontim të kujdesshëm dhe kritik. Për më tepër, mungesat në dokumentacion, si për shembull mungesa e burimeve primare mbi periudhën e rezistencës partizane, kanë përfaqësuar sfida të rëndësishme.
Këto pengesa kërkuan një përballje të vazhdueshme kritike me burimet e disponueshme dhe një kujdes të veçantë në dallimin midis mitit dhe realitetit historik. Pikërisht në përpoqjen për rindërtime kritike shfaqet vlera e vërtetë e kësaj vepre. Qëllimi ka qenë të ofrojë jo vetëm një narrativë të fakteve, por gjithashtu një mjet reflektimi mbi të kaluarën, i aftë të dialogojë me të tashmen.
Ngjarjet historike që kanë shënuar Shqipërinë, nga luftërat për pavarësi te dekadat e regjimit totalitar, nga tranzicioni demokratik te sfidat e integrimit europian, përfaqësojnë një trashëgimi kolektive që meriton të njihet, kuptohet dhe diskutohet. Historia, në fakt, nuk është kurrë neutrale: ajo është një pasqyrë që na mundëson të pyesim mbi zgjedhjet e bëra, mbi mundësitë e kapura dhe ato të humbura, mbi mësime që mund të nxjerrim për të ndërguar një të ardhme më të vetëdijshme.
Duke e përfunduar këtë kapitull dhe këtë libër, shpresa ime është që faqet e lexuara të kenë zgjuar kureshtje, të kenë stimuluar pyetje dhe të kenë ofruar pika reflektimi. Shqipëria e shekullit XX është një tokë kontrastesh dhe premtimesh, një vend ku plagët e së kaluarës ndërlidhen me shpresën për një të ardhme më të mirë. Nëse ky udhëtim mes historisë shqiptare ka pasuruar kuptimin e lexuesit, edhe në një masë të vogël, atëherë kjo punë do të ketë arritur qëllimin e saj më autentik: të kontribuojë në ndërtime e një kujtese të përbashkët dhe në vlerësimin e një trashëgimie historike që na përket të gjithë neve.
Bibliografi
Vlora, Ismail Kemal Bey. Memorie. A cura di Nermin Falaschi, Noi pubblicisti, 1978.
Salleo, Ferdinando. Albania: un regno per sei mesi. Sellerio editore, 2000.
Lopez, Beppe. Il principe nel groviglio. Zines, 2009.
Vaina, Eugenio. Albania che nasce. Francesco Battiato editore, 1914.
Frashëri, Kristo. Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë. Pubblicazione del Ministero dell'Educazione e della Cultura, 1957.
Biagini, A. F. Storia dell'Albania contemporanea: Dagli illiri all’Impero ottomano, dall’indipendenza alla dittatura di Enver Hoxha ai giorni nostri. Bompiani, 2021.
0 Comments