Çështja e Albanisë së Kaukazit

 

Albania kaukaziane ishte një shtet që në antikitet gjendej pak a shumë në rajonin e Kaukazit, që aktualisht ndodhet Azerbajxhani. (burimi Wikipedia)

Është e pamohueshme që çështja e Albanisë së Kaukazit bën kureshtarë shumë persona. Është e mundëshme që ky kuriozitet vjen nga emri i njëjtë i rajonit antik që ndodhej në Kaukaz, me emrin e Shqipërisë së sotme (Albania për të huajt). Kohët e fundit më kanë ardhur disa e-mail, ku më bëhej pyetja se nëse ka ndonjë lidhje Albania e Kaukazit me Shqipërinë “tonë”. E çfarë përgjigje mund ti jap unë një pyetje të tillë? Nuk mund të mohoj faktin që emri i Albanisë së Kaukazit më ka bërë edhe mua shumë kureshtar. Kështu vendosa që ta studioja këtë “enigmë” më me themel. Duhet thënët që burimet nga ku mund të merren informacione nuk janë të shumta, dhe të bësh një kërkim në internet është vetëm një humbje kohe. Një nga artikujt e parë që trajtone këtë temë e gjeta në internet në janarin e vitit 2010, dhe është një artikull i shkruar nga Dr.Jovan I. Deretić me titull Arbanasi - Albanesi, la loro origine e l'arrivo in Serbia ( Albanesi – Arbanasi, origjina e tyre dhe mbërritja në Serbi). Sa më shumë shkoja përpara me leximin e këtij artikulli aq më shumë më hipte gjaku në kokë, por kjo është një histori tjetër. Pa humbur kohë të çmuar le të lexojmë së bashku se çfarë shkruan ky studiues mbi çështjen e Albanisë së Kaukazit.

Populli që ne serbët quajmë arbanasi (albanesi për të huajt), dhe ata vetë quajnë veten e tyre Schipetari, është me origjinë nga Kaukazi. Në kohët antike ishte i njohur një vend në Kaukaz me emrin Albania. Kështu e quanin të huajt, ndërsa banuesit e atij vëndi e quanin në një tjetër mënyrë, pikërisht siç bëjnë sot me Shqipërinë moderne. Banuesit e saj quajnë Albaninë aktuale Shqipëria.

Mendimi im modest është që ky autor nis artikullin e tij njëçik si ters. Unë nuk lexoj, sepse nuk është shkruar në asnjë vend se nga i ka marrë këto të dhëna kur shkruan që shqiptarët janë me origjinë nga Kaukazi. Por pjesa komike akoma do të arrijë kur shkruan që:

e vetmja gjë që Albania e vjetër ishte e njohur ishin qentë e rrezikshëm që quhen pastor kaukazian. Në kohën kur Aleksandri i Madh pushtonte Azinë, u përball me një sovran të Albanisë i cili i dhuroi një qen të madh. Albania e Kaukazit ishte një vend shumë i varfër, dhe si i tillë nuk tërhiqte aspak pushtuesit.

Urrejtja që ushqen ky studiues ndaj shqiptarëve i bën që të humbi llogjikën kur shkruan që edhe një Albani hipotetike në një rajon të largët ishte pa interes për pushtuesit. Por këto që lexuam janë vetëm fillimi i këtij artikulli “të mrekullueshëm”. Autori nuk ndalet këtu por vazhdon artikullin e tij me një fantazi e cila është e denjë për ndonjë sagë fantastiko-shkencore. Natyrisht nuk do të sjell të gjithë artikullin këtu për respekt të lexuesit (kush ka kohë për të humbur mund ta lexoj këtë artikull në Scribd), por nuk mund që të mos sjellë pjesën e fortë, kulmin e gjithë artikullit. Etimologjinë e emrit Shqipëtar:

në gjuhën e tyre fjala SCHIP do të thotë “vend guror”. Schipetar mund të përkthehet në serbisht me “malok”. Shkrimtarët austro-hungarez në fundin e shekullit të 19° dhe fillimin e shekullit të 20°, i jepnin qëllimisht një interpretim të gabuar emrit Schiperia, që në vend të “tokës së malokëve” e kanë quajtur “toka e sorrave”. Kjo u bë për tu dhënë përpara botës mbarë një origjinë më fisnike emrit të tyre.

Me demek ne shqipëtarët, malokë të varfër, duhet që të falenderojmë disa shkrimtarë austro-hungarez që kanë “manipoluar” historinë për të quajtur Shqipërinë toka e sorrave. Një sqarim i vogël. E dinë edhe gurët që Shqipëria quhet nga shqipëtarët dhe nga të huajt vëndi i shqiponjave.

Tani mbas pjesës komike të këtij shkrimi le ti kushtojmë pak kohë seriozisht çështjes së Albanisë së Kaukazit duke vizituar mendimet e disa autorëve serioz.

Në librin L'Albania: notizie geografiche, etnografiche e storiche (1901) i autorit Arturo Galanti gjejmë disa informazione të vyera. Autori është kundër tezës që Albania e Kaukazit mund të ketë ndonjë lidhje me Shqipërinë moderne. Ai shkruan që historianët armenë, që sipas tij janë më besueshmit për afërsinë e vendit të tyre me Kaukazin dhe që quajnë Albaninë kaukaziane Arganie, e vetmja gjë që na thonë është që në shekullin e VII pas Krishtit banorët e Arganie-s, të shtyrë nga Kazarët dhe nga të tjerë popuj endacak, emigruan në Armeni. Pasardhësit e tyre sot flasin gjuhën armene. Nuk kemi të dhëna se kush ishte gjuha e tyre primitive. Megjithatë asnjë nga gjuhët që flitet sot në rajonin kaukazian, ngjan me gjuhën shqipe.

Më pas i njëjti autor shpjegon që çështja e emrit të njëjtë të dy Albanive është një fenomen i shpeshtë në gjeografi, nga i cili duhet të jemi të kujdesshëm për të mos nxjerr konkluzione të gabuara. Pastaj Arturo Galanti jep disa shëmbuj në mbrojtje të teorisë së tij. Ndër të tjera thotë që edhe Britania antike një herë e një kohë quhej Albion. Malësorët e Skocisë quajnë vendin e tyre Albany. Alba ishte një emër që hasej shpesh në Italinë antike. Alba Longa në Lazio, Alba Fucense në vendin e Marsi-t, Alba Pompeia, sot Alba, Albium Ingaunum, sot Albenga, Albium Intemelium, sot Ventimiglia dhe fisi i Albici në Liguria. Por edhe në Spanjë si dhe në Galinë e vjetër takohet shpesh emri Alba. Të gjithë njohin qytetin e Albì-së në Provencë nga prej ku morrën emrin e tyre heretikët albigesi në shekullin e XIII. Autori i sipër përmendur e shpjegon këtë me faktin që të gjithë këta emra “thërresin” rrënjën radikale ariane alb ose alp, që do të thotë e bardhë, dhe mal i lartë ( nga maja e malit e bardhë nga dëbora). Gati të gjithë vendet që ne përmëndëm më sipër janë vende malore.

Jani Vreto, filozofi i Rilindjes kombëtare, në librin e tij Apologjia i publikuar në vitin 1878, tezës që do shqiptarët të ardhur nga Kaukazi (tezë që mbron autori serb që vlerësuam në fillim të këtij shkrimi), i përgjigjet në një mënyrë shumë të veçantë dhe me efekt. Vreto parashtron një seri dokumentesh dhe fjalësh të lashtësisë klasike dhe paraklasike, që janë të njërrënjëshme me ato përkatëse shqiptare.

“Në qoftë se – thotë Vreto – shqiptarët nuk do të ishin të vendosur ngahera aty ku janë edhe sot, por do të ishin barbarë të ardhur gjatë fushatave pas viteve të krishtërimit, atëherë si shpjegohet identiteti i përbashkët i shqipes me greqishten e vjetër homerike të viteve të lashtësisë paraklasike, në një çast kur ne dimë se në shekullin e VII nuk flitej më gjuha e epeve homerike?”

Profersor Sabri Musliu në artikullin e tij Albania e Kaukazit dhe shqiptarët (Prishtinë 2009), shkruan qartë që dukuria nuk është vetëm shkencore, sepse ajo përdoret edhe nga politika. Kështu këto 150 vjetët e fundit, kur historia është shumë shpesh në shërbim të politikave nacionaliste, ajo është keqpërdorur sidomos në Ballkan, ku interesat e shteteve të krijuara përpara se të tjerët nëpërkëmbënin ato të popujve fqinj që nuk kishin krijuar ende shtetin e tyre.

Përgjithësisht shkruan po ky autor, historiografia shqiptare e ka refuzuar pseudoteorinë e prejardhjes nga Kaukazi. Studiuesve shqiptarë me të drejtë i ka mjaftuar teza e prejardhjes ilire dhe autoktonia e shqiptarëve, vazhdimësia e gjuhës dhe të qënit e saj indoeuropiane. Më pas autori bën një histori të shkurtër të atij rajoni që në antikitet quhej Albania e Kaukazit.

Përfundimisht kuptojmë që për të gjithë studiuesit (përjashto studiuesin serb) Albania e Kaukazit nuk ka asnjë lidhje me Shqipërinë e sotme.

Natyrish ky artikull nuk ka asnjë pretendim që të mbylli përfundimisht çështjen e Albanisë së Kaukazit, por të paktën bëmë një tentativë të shikojmë me një sy kritik materialet që kemi në dispozicion dhe që na serviren si të mirëqëna.

Elton Varfi