Etimologjia e emrit Athina

 

Etimologjia e emrit te saj ka mbetur deri me sot mjaft e dyshimte. Sipas Max Müller, qe ne kundershtim me pohime t dhe figurine e gjithe autoreve te lashtesise, ka pretenduar se pellazget nuk kane ekzistuar asnjehere, pretendon kete radhe qe ΑΘΙΝΑ (Athina) eshte nje fjale greke (?), nje evoluim i sanskritishtes: ahâna , qe do te thote : qe flakeron, qe digjet , por ai nuk jep asnje shpjegim qe te vendose nje raport çfaredo ndermjet ΑΘΙΝΑ (Athina) dhe ahâna. Sipas Schwartz dhe gjuhetareve te tjere Athina eshte hyjnesha e vetetimes qe perseri vjen nga sanskritishtja. Se fundi, sipas nje grupi te trete , Athina vjen nga rrenja: αιθ (aith), prej nga vjen gjithashtu αιθηρ (aithēr) = eter ose me mire rrenja αθ (ath) prej nga vjen fjala ανθος (anthos) ose αθηρ (athēr) = lule. Nga ana tjeter ka gjuhetare qe e marrin tipin Aθηναια (athēnaia) ose Aθηναιη (athēnaiē) jo si emer por si nje epitet te Παλλας (pallas) dhe e perkthejne shprehjen e Homerit: Παλλας Αθηναι (pallas athēnai) me: Pallas Athinase. Megjithate ne do te shohim me poshte qe ky mendim eshte i gabuar dhe se Aθηναια (athēnaia), pamvaresisht nga mbaresa e saj qe mund ta beje te merret kjo fjale si mbiemer, duke u mbeshtetur ne pellazgjishten ose shqipen ajo perseri klasifikohet me emrat si: beteja, kalaja (fjale shqipe ose pellazge dhe aspak turke ose arabe. Nga pellazgjishtja kjo fjale ashtu si shume te tjera ka hyre ne perdorim ne gjuhen arabe dhe me pas ne turqishten dhe ne te gjitha gjuhet e tjera te Europes juglindore) murtaja, Athinaja etj. Sido qofshin te gjitha keto shpjegime e prekin fjalen Athēna vetem shume larg, dhe nuk japin asnje shpjegim emitologjik te pershtateshem te termit. Megjithate keto jane vetem fjale qe jane kerkuar me mundim, me qellim qe ata te cilet i kane krijuar, te mund te thone diçka pamvaresisht nga fakti qe ajo çka thone vlen apo nuk vlen diçka, kenaq apo nuk kenaq nje mendim. Nga ana jone ne do te japim shpjegimet e meposhteme etimologjike, duke u mbeshtetur si zakonisht ne pellazgjishten ose shqipen. Do te themi qe ne fillim se nga dialektet shume te lashta greke ne kemi forma te ndryshme te emrit Athēna: sipas Homerit kemi Athēni, Athēnaia dhe ne jonishten Athēnaiē, sipas poeteve epike dhe ne dialektin jon, jane po ato forma si te Homeri me siper. Ne te gjitha mbishkrimet atikase pas Euklidit forma Athēna(i)a = Athēnaa ka dhene formen e shkurtuar dhe perfundimetare Athēna, qe mbizoteroi nder te gjithe atikasit dhe ne greqishten e perbashket qe quhet κοινη (koinē). Pikerishte kjo forme e fundit e Αθηνα (athēna) ose Αθηνας (athēnas) u be emri i zakoneshem i hyjneshes ne Athine, qyteti qe ishte nen mbrojtjen e veçante te saj: po ashtu eshte forma e pare e pashkurtuar Αθηνα (athēna) domethene Αθηνα (ι) α (athēna (i) a) = Athinaja qe eshte ne perdorim ne gjuhen e sotme shqipe : sot ne Shiperi thuhet Athinaja ose fare shkurt Thina. Me tej ne kemi ne dialektin dor dhe ne dialektin eol formen Αθιναα (Athinaa) (Alc. 9; Teokr. 28. 1) ne dorishten Αθηναια (Athēnaia) (Tekor. 15,80) dhe se fundi Αθανα (Athana) te atikasit .

I kemi cituar gjithe ato forma me lart, - por ka edhe te tjera – per te dale me mire ngjashmeria ose me mire identiteti ndermjet emrit te hyjneshes Athina ne dialektet greke dhe perkthimi i saje ne pellazgjishten ose shqipen: E THËNA ; duke ditur se e ose ë pellazge i pergjigjen ne greqishten dhe latinishten tre zanoreve te ndryshme : e dhe ë = α ; e dhe ë = e ose ε dhe e dhe ë = η , eshte bere evoluimi nga E THËNA te ATHËNA, ΑΘANA, etj, ne menyren qe Αθανα (Athana) do te thote si edhe E THËNA: ajo qe duhet ose eshte e paracaktuar te linde, te behet, te prodhohet sipas fatit, ose e destinuar. Dhe ky perkthim na çon pa gabim te nje tjeter, jo me pak i goditur, qe i permbys te gjithe ata qe kane dashur te gjejne nje shpjegim te vlefshem, cilido qofte ai, dhe qe nuk e kane arritur dot. Ne fakt njihen mire gjithe perrallat, legjendat ose gjithe mitet perkatese lidhur me lindjen e Athines. Ato jane shume ne numur por me e lashta prej tyre, e cila madje ka sjelle lindjen e gjithe te tjerave dhe qe na njoftojne Hesiodi (theog, 886), Stesihori, Pindari (OL . 235), Homeri (te Himni per Athinen; XXVIII, 4 dhe 55) dhe mjaft autore te mevonshem eshte kjo qe vijon:

“Zeusi perpiu gruan e tij te pare Μητις qe ishte personifikimi i urtesise, qe ishte shtatezane. I pari i hyjnive e mori kete mase te rende sepse mori vesh qe pas vajzes e cila do te linde nga kjo barre e pare Μητις do te bente nje djale, me te forte e me te fuqishem se i ati, domethene se vet Zeusi, qe do ta rrezonte nga froni dhe do ta bente ta pranonte ne vend te tij si kryetar te qiellit . Kur erdhi koha per lindjen normale te femijes se zene nga Μητις , Zeusi ndjeu ne koken e tije dhimbje aq te padurueshme sa Vullkani ose Hφραιστος duke marre nje sopate e goditi kaq fort ne koke Zeusin sa doli Athina krejt e veshur dhe e armatosur duke leshuar britma te forta gezimi” dhe ja perse eshte thene gjithmone se kjo hyjneshe ka lindur nga koka e Jupiterit. Homeri , ne Himnin per Athinen na e paraqet kete mit me mjeshteri te persosur dhe na e pershkruan me imtesi pershtypjen qe u beri te pavdekshemeve te Olimpit. Ne tekstin origjinal ne greqisht ka nje epitet te shpeshte per Athinen: τριτογενης (tritogenēs). Per kuptimin e saje kane marre per τριτο (trito) si pjese e pare te fjales se perbere ate te τριτων (tritōn) ose te τριτω (tritō). Mirepo del se asnjeri nga shpjegimet e dhena per keto dy fjale nuk e kenaq me saktesi perkthimin e dy epiteteve te Athines. Keshtu fjalori i M. A. BAILLY me te drejte shkruan: ka te ngjare “e lindur nga deti”, ose sipas te lashteve “e lindur prane liqenit”. Mirepo ky shpjegim i fundit, i te lashteve nuk duhet te lidhet aspak, siç e thote fjalori i mesiperm me Athinen, sepse te lashtet nuk e benin kete gabim pasi ata e dinin gjuhes pellazge, - me perjashtim te disa te huajve, domethene jo greke, te cilet te arsimuar dhe te rritur me greqishten, e kane shkruar dhe e kane botuar ne kete gjuhe. Mirepo Tριτο (trito) e Tριτογενης (tritogenēs) dhe τριτογενεια (tritogeneia) nuk ka asnje lidhje me: τριτων (tritōn), τριτωνις tritōnis) etj., sepse kjo eshte fjala pellazge: “trute” , qe do te thote “truri” dhe prandaj kompozita τριτογενης (tritogenēs) do te perkthehet si: “e lindur nga truri” nje shprehje kjo qe perputhet me kuptimin e deshiruar. Sa per fjalen Παλλας – αδος (Pallas – ados) edhe ajo gjithashtu vjen nga pellazgjishtja : “pall – ës” = shpikes, me imagjinate, qe koncepton, qe ka ide… e prejardhur nga folja pall konceptoj. Ende sot ne shqipen ndeshet shprehja e zakonshme : te palli tani? = e kuptove? te ra ndermend tani? Asnje nofke tjeter nuk i shkon me mire Athinase.

Louis Benloew jep nje konfirmim te paster per etimologjine tone te Παλλας (Pallas), kur thote (La Grèce avant les Grecs, bot. i Maisonneuve, Paris 1877, f. 177-78) ,

“[…] greket kane nderthurur dhe shkrire ne nje vend tipare kaq te ndryshme per Athinen dhe traditat, te hazuara nga raca te huaja qe lidhen me te dhe kane perfituar tipin e adhuruar te qendrueshmerise, kurajes, te aftesise shpikese e prodhuese dhe te pastertise virgjine, per te cilat hyjnesha e Athines eshte shprehja e gjalle ose simbol[…]”.

Marrë nga libri Enigma i autorit Robert d’Angely