Athleta Christi: Gjergj Kastrioti Skënderbeu

Elton Varfi

Shtojcë

Kur Mehmeti II mësoi për vdekjen e Skënderbeut, ai thirri:

“Një luan i tillë nuk do të lindë më në këtë botë! Tani Europa dhe Azia janë të miat! Krishtërimi i varfër, më në fund i ka munguar shpata dhe mbrojtja!”[1]

Qëllimi i Sulltanit ishte padyshim pushtimi i Romës.

Pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, lufta midis osmanëve dhe shqiptarëve vazhdoi për njëmbëdhjetë vjet të tjera dhe ishte e qartë që këtë herë mund të përfundonte vetëm me fitoren e plotë të njërës palë. Ishte po aq e qartë që shqiptarët do të ishin të humburit. Perandoria Osmane ishte një burim i pashtershëm njerëzish, ndërsa forcat ushtarake shqiptare sa vinin dhe reduktoheshin, thuajse deri në shterim. Për më tepër, turqit përbënin një komb kompakt që mbështeste Sulltanin për fanatizëm dhe disiplinë, ndërsa shqiptarët nuk ishin të bashkuar dhe të qëndrueshëm mes tyre. Vetëm inteligjenca e jashtëzakonshme e Skënderbeut arriti t'i bashkonte ata, megjithëse për një kohë shumë të shkurtër, për të përballuar së bashku kolosin turk. Ngjarja e vërtetë u konkretizua pas vdekjes së Gjergj Kastriotit me aleancën midis shqiptarëve dhe Venedikut, që së bashku mbajtën luftën kundër Sulltanit për njëmbëdhjetë vjet të tjera.

Nga vepra: M. Barleti – Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis – Roma 1506.

Djali i tij, princi Gjon Kastrioti, vetëm dymbëdhjetë vjeç në momentin e vdekjes së të atit, megjithëse mbante titujt dinastikë, ishte shumë i ri për të udhëhequr Lidhjen e Princave dhe nuk trashëgoi cilësitë e jashtëzakonshme të të atit. Në vitin 1474, ai dorëzoi Krujën dhe mbretërinë e të atit tek Republika e Venedikut dhe u largua me nënën e tij për në Trani të Pulias.

Rajonet e Shqipërisë që ishin tashmë nën kontrollin turk u dorëzuan një nipi të Skënderbeut, i cili ishte konvertuar në Islam dhe ishte në shërbim të Sulltanit. Pas vdekjes së Gjergj Aranitit në vitin 1461, princat e vetëm luftëtarë të mbetur ishin Lekë Dukagjini dhe Gjon Muzaka. Por tragjedia e madhe ndodhi kur shqiptarët dorëzuan penën. Asnjë kronist nuk shkroi më asgjë për luftën në vitet pas vdekjes së Skënderbeut. Ne vetëm dimë me siguri për rrethimet e Krujës dhe Shkodrës nga Barleti.[2]

Dy herë në vit, gjatë korrjes dhe vjeljes, ushtritë turke paraqiteshin para fortesave të Krujës, Durrësit, Lezhës dhe Shkodrës, të mbrojtura nga garnizone veneto-shqiptare. Pikërisht para dyerve të Krujës, turqit kishin ndërtuar një fortesë me një garnizon të fuqishëm për të vazhduar rrethimin e fortesës që kishin tentuar më kot ta pushtonin.

Në pranverën e vitit 1477, Ahmet Beu rrethoi Krujën me një ushtri prej 8,000 burrash. Numri i reduktuar i burrave të përfshirë në këtë rrethim jep një ide se sa të sigurt ndiheshin osmanët pas vdekjes së Skënderbeut. Megjithatë, jo shumë kohë më parë, para atyre mureve, ushtri shumë më të mëdha të drejtuara nga sulltanët Murat II dhe djali i tij Mehmeti II kishin provuar dhe dështuar.

Komandanti i Krujës ishte veneciani Pjetro Vettori. Ahmet Beu nuk harxhonte kohë apo burra në sulme të kota sepse ishte i bindur se Kruja nuk mund të merrej me forcë. Strategjia e tij ishte të vazhdonte rrethimin deri sa fortesë të dorëzohej nga uria.

Një ushtri veneto-shqiptare prej 13,000 burrash nën komandën e Francesco Contarinit dhe Lekë Dukagjinit erdhi më 6 shtator 1477 për të çliruar Krujën. Ata sulmuan dhe mundën Ahmet Beun në fushën e Tiranës së Vogël, 4 milje larg nga Kruja, duke mbetur zotër të kampit armik. Në vend që të ndiqnin dhe të shpërndanin atë që mbetej nga ushtria e Ahmet Beut, Contarini dhe Dukagjini lejuan trupat e tyre të shpërndaheshin dhe të plaçkitnin kampin armik. Sapo Ahmet Beu kuptoi qëllimet e ushtrisë veneto-shqiptare, ai i sulmoi natën dhe i shpartalloi. Vetë komandanti venecian Contarini u vra. Pas kësaj disfate, Venecia, e sulmuar nga disa fronte nga ushtritë turke në Shkodër, Dalmaci, Isonzo dhe Tagliamento, e shteruar nga kostot e mëdha të mbajtura për këtë luftë dhe e dobësuar nga kontingjenti ushtarak, e la Krujën në fatin e saj.

Me furnizimet e marra nga turqit në betejën e Tiranës së Vogël, garnizoni arriti të rezistonte gjatë dimrit. Meqenëse rrethimi zgjati trembëdhjetë muaj, furnizimet u mbaruan pa mundësi për të marrë ndihma të huaja, kështu që garnizoni dhe banorët e Krujës vendosën të negocionin për dorëzim. Kur morën lajmin për rrethimin e Shkodrës nga Sulltan Mehmeti II më 15 qershor 1478, ata dërguan ambasadorë në kryeqytetin turk, duke propozuar të dorëzonin fortesën me kusht që të largoheshin pa pengesa, me nderin e armëve dhe pronat e tyre. Sulltani pranoi këtë kusht, por më pas e shkeli me dinakërinë e tij të zakonshme. Ai lejoi që banorët dhe garnizoni të largoheshin nga fortesë, e cila mbeti në fuqinë e tij, por menjëherë urdhëroi që burrat të theren, gratë dhe fëmijët të skllavërohen, dhe të kurseheshin vetëm komandanti venecian dhe ata liderë që konsideroheshin të pasur dhe mund të shlyheshin me para. Në këtë mënyrë, Sulltan Mehmeti II u hakmor për disfatat e pësuara nga ai, i ati Murat II dhe gjeneralët e tyre para Krujës. Pas nënshtrimit të banorëve, turqit donin të fshinin edhe emrin e Krujës, duke e zëvendësuar me Ak-Hisar, që do të thotë Kalaja e Bardhë. Gjatë të njëjtës pranverë, ranë fortesat e Lezhës, Drishtit dhe Zabjakut.

Mehmeti II kundër Venedikut në Shqipëri. (Venecia - Calle San Maurizio)

Më 25 janar 1479, pas një rrethimi të dytë prej pesëmbëdhjetë muajsh dhe një mbrojtjeje heroike, Shkodra u dorëzua nga uria dhe ra dakord me të njëjtin kusht që garnizoni dhe banorët të largoheshin lirshëm me nderin e armëve dhe pronat e tyre. Kësaj radhe, Sulltan Mehmeti II nuk e shkeli paktin, sepse komandanti venecian Antonio de Lezze kërkoi dhe mori disa pengje nga Sulltani si garanci për besnikërinë e tij. Refugjatët shkodranë u vendosën në Venecia me ndihmën e Republikës. Një ditë para se të binte Shkodra, Venecia kishte bërë paqe me Turqinë, duke lënë të gjithë Shqipërinë, përveç Durrësit, në mëshirën e turqve. Të gjithë Princat shqiptarë që kishin luftuar kundër turqve në kuadër të aleancës me venecianët u lanë në fatin e tyre.

Po ashtu të përndjekur, të gjithë Princat e tjerë shqiptarë gjetën shpëtim në arratisje ose konvertim në Islam. Shumë mijëra shqiptarë, të pamundur të dorëzoheshin nën sundimin turk, u shpërndanë nëpër Evropë, kryesisht në Itali, ku rreth 200,000 ruajtën gjuhën, zakonet dhe traditat kombëtare. Kur “shqiptarët e Shqipërisë” harruan Skënderbeun dhe emrin e tij disa shekuj më vonë, “shqiptarët e Italisë” ruajtën kujtimin e heroit kombëtar në këngë dhe legjenda tradicionale.

Papa Pali III, në një letër drejtuar Filipit, Duka i Burgundisë, përshkroi gjendjen e këtyre refugjatëve: “Askush pa derdhur lot nuk mund të shohë këta refugjatë në portet e Italisë, të cilët, të uritur dhe të shqyer, pasi janë dëbuar nga shtëpitë e tyre në bregdet, ngrejnë duart drejt qiellit me lutje dhe qajnë dhe vajtojnë në një gjuhë që ne nuk e kuptojmë.”

Në vitin 1481, djali i Skënderbeut, Gjon Kastrioti, u thirr nga shqiptarët dhe kaloi nga Italia në Shqipëri, ku jo vetëm që mori nën kontroll një pjesë të madhe të mbretërisë së të atit me ndihmën e Himariotëve, por gjithashtu mundi një ushtri turke prej 2000 burrash dërguar kundër tij.[3]

Kryengritja u shtri në veri dhe jug dhe zgjati disa vjet. Më pas, liderë të tjerë dhe shumë shqiptarë kërkuan strehim në Itali. Megjithatë, kësaj here, mbreti Ferdinand i Napolit nuk lejoi Gjon Kastriotin dhe shqiptarët të hyjnë në shtetin e tij dhe nuk i lejoi të zbarkojnë as në Palermo dhe as në Napoli, duke pasur frikë nga një luftë me Sulltanin. Atëherë Gjoni shkoi në Romë për të lutur Papën, i cili zgjidhi mosmarrëveshjet dhe lejoi shqiptarët të vendoseshin në Siçili dhe Kalabri, por jo në një territor të caktuar për të qëndruar së bashku, por të shpërndarë në zona të ndryshme; atyre nuk iu njohën të drejta për të ndërtuar qytete ose fortesa.[4]

Në vitin 1488, Gjon Kastrioti bëri një përpjekje të dytë për të rimarrë mbretërinë e të atit, dhe në vitin 1500 e gjejmë në Venecia, ku Senati, me një dekret të datës 9 prill të po këtij viti, vendosi ta dërgonte me burra dhe para në Shqipëri. Në vitin 1499, turqit morën me tradhti Durrësin nga venecianët, të cilët nga ana e tyre morën Lezhën nga turqit. Shumë shpejt më pas, Turqia dhe Venecia nënshkruan paqen më 14 dhjetor 1502, nën të cilën e gjithë Shqipëria mbeti nën sundimin e Sulltanit, përveç Antivarit dhe Ulqinit, të cilat gjithsesi u pushtuan në vitin 1571. Kështu, gjatë periudhës së tranzicionit kur Evropa po dilte nga Mesjeta dhe po hynte në Rilindjen, Shqipëria u fshi nga lista e shteteve të lira dhe ra nën zgjedhën e tmerrshme të një fuqie barbare që e mbajti skllave dhe të shtypur për katër shekuj. Vendi u bë i zymtë dhe i shkretë, tregtia u ndalua, qytetërimi u shua dhe të gjitha lidhjet me Evropën u ndërprenë. Fortesat dhe qytetet që lulëzonin gjatë kohës së Skënderbeut, të zbukuruara me pallate dhe monumente, duke përfshirë Petrelën, Petralbën, Stellusin, Tornakon, Sardon, Drishtin, Danjan, Vulpianon dhe Sfetigradin, u zhdukën pa lënë gjurmë; të tjerat si Kruja, Durrësi, Shkodra, Lezha, Vlora, Kanina, Berati dhe Gjirokastra gradualisht ranë, duke mbetur si hije të bukurisë së tyre të humbur dhe shkëlqimit të dikurshëm. Rëndësia e luftërave të Skënderbeut për Evropën u pa pas rënies së Krujës dhe Shkodrës.

Në vitin 1480, sapo Sulltani Mehmeti pushtoi Shqipërinë, ai u sul drejt Italisë. Admirali Ahmed Gedik Pasha, një renegat shqiptar, drejtoi një flotë dhe një ushtri të fuqishme nga Vlora drejt Otrantos. Sapo e pushtoi, u përgatit për të përparuar drejt Romës. Italia ishte në panik; Papa mendonte të arratisej. Por më 3 maj 1481, Sulltani Mehmeti II vdiq gjatë përgatitjeve për pushtimin e Evropës. Ai me siguri do të kishte arritur këtë ambicie të madhe nëse Shqipëria nën komandën e Skënderbeut nuk do ta kishte penguar. Kjo është një meritë e madhe që i atribuohet Skënderbeut. Nëse kombet evropiane do ta kishin ndihmuar atë në masën e nevojshme, Skënderbeu do të kishte ofruar shërbime edhe më të mëdha dhe do të kishte mundur fuqinë turke. Por Evropa tregoi pavendosmëri dhe fati deshi që Papa Piu II, një nga të paktët që e vlerësonte Skënderbeun, të vdiste pikërisht kur po përgatitej të kalonte në Shqipëri në krye të kryqtarëve evropianë.

Thuhet se kur turqit morën Lezhën, ata hapën varrin e Skënderbeut, jo për ta dhunuar, por për të ndarë mes tyre eshtrat e tij, të cilat më pas i veshën me ar dhe argjend dhe i varën rreth qafës si hajmali të shenjta për të rritur guximin e tyre dhe për t'i mbrojtur nga plumbi i armikut.

Gjergj Kastrioti, një luftëtar i madh dhe një nga diplomatët më të mençur, arriti të fitonte simpatinë e fuqive evropiane, të cilat gradualisht i ofruan atij mbështetjen e tyre morale dhe materiale për të vazhduar luftën për liri. Vetëm ai, në të gjithë historinë kombëtare shqiptare, arriti t'i organizonte në një ushtri të rregullt, megjithëse ishin rebelë që mezi duronin figurën e një komandanti që t'i udhëhiqte.

Të shkruash për Gjergj Kastriotin është si të shkruash për artin, duke iu referuar njërit prej artistëve më të mëdhenj të të gjitha kohërave, si Mikelanxhelo. Nuk di sa kilometra letre dhe sa lumenj boje janë përdorur për të shkruar qindra libra, ese dhe vepra të tjera për figurën e tij. Vivaldi i kushtoi një vepër muzikore, Rembrandt mes shumë piktorëve të tjerë e portretizoi në veprat e tij. Shumë mendimtarë, njerëz të fesë, shkrimtarë dhe filozofë kanë shprehur veten për këtë figurë gjigante.

Pavarësisht kritikës së tij objektive, Fallmerayer e përshkroi Skënderbeun:

“Gjergj Kastrioti duhet vendosur mes kapitenëve më të kompletuar, më të suksesshëm dhe më gjenial të botës. Për aq kohë sa jetoi, ai siguroi lirinë e Kombit; por këtë fakt ai nuk mundi ta transmetonte si trashëgimi për pasardhësit e tij, ashtu siç nuk mundën bashkatdhetarët e tij të shquar Pirro dhe Ali Pasha; megjithatë, ai shkëlqeu mbi ta jo vetëm për madhështinë morale, por edhe në fatin e tij për të përfunduar ndërmarrjet e tij mes shkëlqimit të famës, fitimtar, kurorëzuar me dafinë dhe i mundur vetëm nga vdekja.”

Elisée Reclus e lëvdoi me fjalë të vërteta dhe të merituara:

“Ishte i shenjtë si Shën Luigji, diplomatik si Talyrandi, trim si Aleksandri i Madh.”

Papa Kallisti III, për të cilin historianët thonë se ishte gjithmonë i matur në fjalët e tij dhe që askush nuk e kishte dëgjuar të jepte komplimente për të lëvduar vetveten e të tjerëve, shkroi këto fjalë për Skënderbeun më 11 shtator 1457:

“Nemo enim tantum ignarus rerum qui non summis laudibus ad coelum te extollat et de tua nobilitate tamquam de vero Athleta et propugnatore nominis christiani non loquatur.”[5]

Duke përfunduar historinë tonë, mund të themi dhe të pohojmë se figura e Skënderbeut nuk ka nevojë për prezantime, por besoj se çdo shqiptar duhet të përvetësojë veprat dhe stilin e jetës që ai interpretoi për të mos harruar se çfarë personazhi të madh lindi vendi ynë.

Bibliografi:

Historia e Skënderbeut nga Marin Barleti. Tiranë 1968.

Shqipëria dhe Princi Skënderbeg nga F. Cuniberti, Roux Frassati e C° Editori, Torino 1898.

Historia e Skënderbeut nga Fan S. Noli (versioni nga Francesco Argondizza), Romë 1924.

Skënderbeu nga Alessandro Cutolo, Milano 1940.

[1] Historia e Skënderbeut, Fan S. Noli (versioni i Francesco Argondizza), Romë 1924.

[2] De Expugnatione Scodrensi, Marino Barleti, Venedik 1504.

[3] Annali di Domenico Malipiero. (Pisko: Skanderbeg, p. 160).

[4] Historia e Gjon Kastriotit, djali i Skënderbeut, tregohet sipas traditave popullore italo-shqiptare nga Agostino Tocci në vitin 1650. Ky dorëshkrim u botua në revistën La Bandiera d’Albania.

[5]“Nuk ka njeri në botë që të mos njohë veprat tuaja heroike dhe që me lavdërimet më të mëdha të mos ju ngrejë në qiell dhe të mos flasë për ju si për një kampion të vërtetë dhe mbrojtës bujar të Krishtërimit.”