Kapitulli 5 Regjimi Komunist i Enver Hoxhës 1944–1985
Kapitulli 5 Regjimi Komunist i Enver Hoxhës 1944–1985
Elton Varfi
Ndërmjet viteve 1944 dhe 1985, Shqipëria kaloi një transformim rrënjësor nën udhëheqjen e Partisë Komuniste dhe liderit të saj Enver Hoxha. Kjo periudhë u karakterizua nga reforma të thella socio-ekonomike, imponimi i një izolimi të rreptë ndërkombëtar dhe një represion politik gjithnjë e më i ashpër. Masat e Hoxhës sollën një riorganizim drastik të strukturave politike, ekonomike dhe kulturore të vendit, duke lënë një gjurmë të pashlyeshme në historinë e Shqipërisë bashkëkohore. Lufta kundër pushtuesve fashistë dhe nazistë, e drejtuar nga Partia Komuniste, ishte jo vetëm vendimtare për çlirimin e vendit, por edhe pararendëse e vendosjes së regjimit komunist. Në një kontekst ndërkombëtar të karakterizuar nga shfaqja e Luftës së Ftohtë, Shqipëria kaloi nga një monarki e brishtë në një republikë popullore nën kontrollin e Partisë së Punës së Shqipërisë (PPSH). Analiza e mëposhtme eksploron se si konsolidimi i pushtetit të Partisë Komuniste shqiptare e shndërroi vendin në një nga diktaturat më të ashpra të Evropës Lindore.
Lindja e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë
Në fund të Luftës së Dytë Botërore, panorama politike e Evropës pësoi një transformim të thellë që ridizenjoi të gjithë hartën gjeopolitike të kontinentit. Me rrëzimin e regjimeve fashiste dhe naziste, Evropa doli nga një konflikt shkatërrues për t'u gjendur menjëherë e mbërthyer në një tension të ri dhe të nënkuptuar: Lufta e Ftohtë. Kjo periudhë shënoi ardhjen e një sistemi bipolar, të karakterizuar nga kundërshtimi ideologjik midis dy superfuqive të kohës: Shteteve të Bashkuara, përfaqësuese të botës perëndimore kapitaliste, dhe Bashkimit Sovjetik, mbrojtës i socializmit real. Edhe pse nuk pati një përplasje të drejtpërdrejtë ushtarake, Lufta e Ftohtë ishte një konflikt politik, ekonomik dhe kulturor që luftohej në shkallë globale, duke ndikuar në dinamikat e brendshme të shumë shteteve, përfshirë Shqipërinë.
Në këtë kontekst ndërkombëtar kompleks dhe të ndryshueshëm, Shqipëria, një vend i vogël ballkanik, u gjend duke lundruar në ujëra veçanërisht të rrezikshme. Ngritja e Partisë Komuniste Shqiptare, nën udhëheqjen e pamëshirshme të Enver Hoxhës, shënoi një pikë kthese vendimtare për kombin. Duke filluar nga janari i vitit 1946, me shpalljen zyrtare të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, vendi nisi ndërtimin e një rendi politik të modeluar sipas shembullit sovjetik.
Kushtetuta e re, e frymëzuar fort nga Karta Sovjetike e vitit 1936, konsolidoi autoritarizmin e regjimit, duke sanksionuar një sistem politik me një parti të vetme dhe duke shtypur çdo formë pluralizmi. Represioni u bë shenja dalluese e qeverisë së Hoxhës, i orientuar drejt eliminimit të çdo disidence dhe sigurimit që opozita të reduktohej në një gjendje të plotë pavlefshmërie ose, më shpesh, të asgjësohej përmes persekutimeve të dhunshme.
Në vitet e para pas luftës, Shqipëria krijoi një aleancë të fortë me Jugosllavinë e Josip Broz Titos. Kjo bashkëpunim u motivua nga arsye pragmatike: të dyja kombet ishin thellësisht të dëmtuara nga lufta dhe ndanin urgjencën për të rindërtuar ekonomitë e tyre të shkatërruara. Jugosllavia ofronte ndihmë ekonomike dhe teknike për Shqipërinë, me kredi dhe investime të orientuara drejt zhvillimit të infrastrukturave të vendit. Për një periudhë të shkurtër, dukej se marrëdhënia midis Tiranës dhe Beogradit mund të evoluonte në një integrim të plotë ekonomik, nëse jo politik. Megjithatë, ndjenja nacionaliste shqiptare, e ushqyer nga frika e humbjes së sovranitetit, filloi të shfaqej me forcë në rritje. Shqipëria e perceptonte ndihmën jugosllave si një kërcënim për pavarësinë e saj, duke pasur frikë se Beogradi synonte ta shndërronte vendin në një protektorat de facto.
Situata arriti në një pikë kritike në vitin 1948, kur Tito ndërpreu lidhjet e tij me Stalinin, duke shkaktuar një krizë të thellë në marrëdhëniet midis Jugosllavisë dhe Bashkimit Sovjetik. Ky ngjarje pati pasoja thelbësore edhe për Shqipërinë, e cila u detyrua të zgjidhte se cilës anë do t’i bashkohej në këtë kontekst të ri të ndarjes së bllokut socialist. Enver Hoxha, i cili gjithmonë e kishte parë Bashkimin Sovjetik si model dhe garantues të politikave të tij të brendshme, vendosi të përkrahë plotësisht Moskën. Ky vendim shënoi fundin e bashkëpunimit me Jugosllavinë, e cila u akuzua për devijacionizëm dhe tradhti ndaj lëvizjes komuniste ndërkombëtare.
Prishja me Beogradin i dha Hoxhës mundësinë ideale për të konsoliduar më tej pushtetin e tij brenda Partisë Komuniste Shqiptare. Ndërmjet viteve 1948 dhe 1949, Hoxha nisi një fushatë të gjerë spastrimësh politike, të orientuara drejt eliminimit të të gjithë atyre që dyshoheshin se kishin simpati filo-jugosllave. Ndër viktimat më të spikatura të këtij represioni ishte Koçi Xoxe, i cili deri atëherë kishte qenë një nga figurat më të fuqishme të regjimit, duke mbajtur rolin e Ministrit të Brendshëm dhe kreut të sigurisë së partisë. Xoxe u akuzua për "titoizëm" dhe tradhti, dhe pas një gjyqi të përshpejtuar, u ekzekutua në qershor të vitit 1949. Ky episod përfaqësonte një pikë kyçe të kthesës: eliminimi i tij jo vetëm që forcoi më tej autoritetin personal të Hoxhës, por gjithashtu kontribuoi në frikësimin dhe dekurajimin e çdo forme disidence brenda partisë dhe shoqërisë shqiptare.
Konsolidimi i Pushtetit Komunist
Pasi sqaroi çdo mbetje të mundshme të disidencës, Enver Hoxha arriti të vendoste një regjim të kontrollit absolut, që përfshinte çdo aspekt të jetës publike dhe private, duke depërtuar thellë në shoqërinë shqiptare. Në dekadat pas Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria u shndërrua shpejt në një nga diktaturat më të ashpra dhe më gjithëpërfshirëse të Evropës Lindore. Ky shtet represioni u bë një nga tiparet dalluese të regjimit të Hoxhës, i cili mbështetej te një varësi e plotë ideologjike dhe ekonomike ndaj Bashkimit Sovjetik deri në fillim të viteve gjashtëdhjetë, kur Hoxha vendosi të distancohej nga linja revizioniste e Nikita Hrushovit dhe të kërkonte aleanca të reja, veçanërisht me Kinën e Mao Ce Dunit. Megjithatë, edhe kjo aleancë rezultoi po aq e paqëndrueshme dhe e destinuar për t'u shembur në dekadën pasuese.
Konsolidimi i pushtetit kaloi përmes një transformimi të pandalshëm të strukturës socio-ekonomike të vendit. Kolektivizimi i rreptë i tokave ishte një nga shtyllat kryesore të këtij transformimi, por hasi në rezistencën e shumë fermerëve, të cilët për shekuj ishin mësuar me një ekonomi rurale të bazuar në pronësi individuale. Kolektivizimi i detyruar solli një krizë të rëndë bujqësore gjatë viteve pesëdhjetë, duke thelluar më tej varfërimin e një kombi tashmë të goditur nga shkatërrimet e luftës dhe izolimi ndërkombëtar. Prodhimi bujqësor ra ndjeshëm, duke shkaktuar mungesa ushqimore që prekën kryesisht zonat rurale, dhe duke detyruar regjimin të vendoste masa të ashpra racionimi. Pakënaqësia e fermerëve u shtyp me dhunë dhe arrestime masive, ndërsa Hoxha vazhdonte të promovonte vizionin e një Shqipërie të pavarur dhe të vetë-mjaftueshme, ndonëse realiteti ishte krejt ndryshe.
Ideologjia marksiste-leniniste zbatohej në mënyrë të pandryshueshme dhe dogmatike, pa asnjë lëshim ndaj realitetit të kushteve sociale dhe ekonomike të vendit. Udhëheqja e Hoxhës nuk linte hapësirë për asnjë formë pluralizmi politik apo fetar. Të gjitha institucionet fetare u mbyllën progresivisht: kishat, xhamitë dhe manastiret u shembën ose u shndërruan në përdorime të tjera, si magazina apo qendra kulturore. Në vitin 1967, Shqipëria u shpall shteti i parë zyrtarisht ateist në botë, me një politikë shtypjeje të çdo kulti që synonte jo vetëm eliminimin e çdo forme të mundshme disidence, por edhe këputjen e atyre lidhjeve kulturore dhe shpirtërore që kishin bashkuar për shekuj komunitetet lokale. Ky hap, jashtëzakonisht drastik, synonte të eliminonte çdo burim të mundshëm ndikimi të jashtëm, qoftë fetar apo politik, dhe të forconte kështu kontrollin ideologjik nga Partia e Punës së Shqipërisë, e cila në vitin 1948 kishte zëvendësuar zyrtarisht Partinë Komuniste.
Në vitet pesëdhjetë dhe gjashtëdhjetë, regjimi intensifikoi më tej kontrollin mbi shoqërinë shqiptare. Një nga mjetet më efektive të kontrollit ishte Organizata e Rinisë Komuniste (Pionierët), një strukturë që synonte edukimin dhe indoktrinimin e brezave të rinj me vlerat e marksizëm-leninizmit. Përmes Pionierëve dhe shoqatave të tjera rinore, regjimi sigurohej për besnikërinë e brezave të rinj që në fëmijëri, duke formësuar mendjet e tyre përmes indoktrinimit sistematik, të shoqëruar me glorifikimin e figurës së Hoxhës dhe udhëheqësve të Partisë. Çdo kategori e popullsisë kishte organizatën e saj masive, nga sindikatat, te studentët, deri te gratë, të gjitha të mbikëqyrura rreptësisht nga partia.
Paralelisht, Sigurimi, policia sekrete e frikshme e regjimit, ushtronte një kontroll të hollësishëm mbi të gjithë qytetarët, duke nxitur denoncimin dhe duke ushqyer një klimë mosbesimi dhe frike. Mbikëqyrja nuk kursente askënd: familje, miq, kolegë, të gjithë ishin të dyshuar të mundshëm. Kushdo që dyshohej, edhe vagullisht, për qëndrime kundër regjimit arrestohej, merrej në pyetje dhe shpesh dënohej me burgime të gjata ose, në rastet më ekstreme, ekzekutohej. Burgjet shqiptare dhe kampet e punës, si ato të Spaçit dhe Burrelit, u mbushën me të dyshuar për disidencë politike, intelektualë, fermerë rebelë dhe këdo që regjimi e konsideronte kërcënim, duke ndihmuar në përhapjen e një atmosfere të përgjithshme terrori.
Edhe mediat shtetërore ishin mjete thelbësore të kontrollit politik dhe ideologjik. Radioja, gazetat dhe, më vonë, televizioni ishin të gjitha nën kontrollin e drejtpërdrejtë të Partisë, e cila i përdorte për të përhapur propagandën e shtetit. Narrativa zyrtare promovonte një imazh të idealizuar të Hoxhës, të paraqitur si shpëtimtari i popullit shqiptar, njeriu që kishte çliruar vendin nga ndikimet e huaja dhe që po udhëhiqte Shqipërinë drejt një të ardhmeje të ndritshme të vetë-mjaftueshmërisë dhe progresit. Kjo imazh idealizuar kontrastonte fuqishëm me realitetin e një vendi gjithnjë e më të izoluar, të varfër dhe të shtypur nga represioni.
Në këtë kontekst izolimi politik dhe kontrolli absolut, Shqipëria nën Hoxhën mori një rrugë të autarkisë ekonomike radikale. Përpjekjet për industrializim përmes planeve pesëvjeçare shpesh rezultuan të dështuara. Populli shqiptar, i shtypur mes varfërisë dhe frikës, u përball me kushte gjithnjë e më të ashpra pa asnjë mundësi për të shprehur mospajtim. Kështu, jeta e përditshme në Shqipërinë e Hoxhës u shndërrua në sinonim të privimeve, mbikëqyrjes dhe izolimit.
Politika e Brendshme dhe e Jashtme nën Regjimin e Hoxhës
Politika e jashtme e Shqipërisë nën regjimin e Enver Hoxhës u ndikua thellësisht nga dinamika e Luftës së Ftohtë dhe nga përpjekjet e vazhdueshme për të ruajtur pavarësinë e vendit nga blloqet dominuese të pushtetit.
Fillimisht, Republika e re Popullore e Shqipërisë, e shpallur në vitin 1946, u gjend përballë nevojës për të lidhur aleanca për të garantuar mbrojtjen dhe mbështetjen ekonomike. Zgjedhja e parë ishte të rreshtohej me Jugosllavinë e Titos, me të cilën ekzistonin fillimisht lidhje të forta ideologjike dhe strategjike. Megjithatë, miqësia me Beogradin u përkeqësua shpejt, duke kulmuar me prishjen në vitin 1948, kur Tito u largua nga ortodoksia sovjetike. Hoxha, duke pasur frikë se Shqipëria mund të bëhej një provincë jugosllave, zgjodhi të ndërpriste lidhjet me Titon dhe të afrohej me Bashkimin Sovjetik të Stalinit, i cili dukej si një garantues i pavarësisë kombëtare dhe i socializmit ndërkombëtar.
Rreshtimi me Bashkimin Sovjetik i mundësoi Shqipërisë të përfitonte nga mbështetja politike, ekonomike dhe ushtarake e Moskës, përfshirë praninë e bazave detare sovjetike në Gjirin e Vlorës, të cilat përbënin një element kyç në strategjinë sovjetike të kontrollit të Mesdheut gjatë viteve pesëdhjetë. Megjithatë, kjo fazë bashkëpunimi zgjati vetëm deri në fillim të viteve gjashtëdhjetë, kur politika e "destalinizimit" e nisur nga Nikita Hrushovi, pas vdekjes së Stalinit në vitin 1953, filloi të krijonte çarje të thella në marrëdhëniet midis Tiranës dhe Moskës. Hoxha i konsideroi reformat e Hrushovit si një tradhti ndaj parimeve themelore të komunizmit dhe e interpretoi përpjekjen për "normalizim" të marrëdhënieve me Perëndimin si një shenjë dobësie ideologjike. Ky proces kulmoi në vitin 1961 me ndërprerjen përfundimtare të marrëdhënieve diplomatike dhe dëbimin pasues të ekspertëve sovjetikë nga Shqipëria, një akt që vulosi izolimin e Shqipërisë nga pjesa tjetër e bllokut lindor.
Në këtë kontekst izolimi në rritje, Shqipëria gjeti një aleat të ri në Republikën Popullore të Kinës, të udhëhequr nga Mao Ce Duni. Bashkëpunimi me Kinën përfaqësoi një fazë të re të aleancës ideologjike dhe ekonomike për Shqipërinë. Pekini ofroi mbështetje ekonomike dhe ndihmë teknike, dhe Hoxha e pa Kinën si një partner që ndante vizionin e tij revolucionar dhe anti-revizionist. Megjithatë, edhe kjo aleancë nuk ishte e destinuar të zgjaste. Në fund të viteve shtatëdhjetë, Kina filloi të zbatojë politika hapjeje ndaj Perëndimit dhe ndaj Shteteve të Bashkuara, veçanërisht pas takimit historik midis Maos dhe Richard Nixoni-t në vitin 1972. Për Hoxhën, i cili e perceptonte çdo kompromis si një kërcënim për integritetin e socializmit shqiptar, kthesa pragmatike kineze përfaqësonte një tradhti të mëtejshme. Në vitin 1978, Shqipëria ndërpreu gjithashtu lidhjet me Kinën dhe adoptoi një politikë të izolimit total, të bazuar në konceptin e vetë-mjaftueshmërisë ekonomike dhe ideologjike, një parim i njohur si "autarkia hoxhiste."
Politika e brendshme e regjimit të Hoxhës ishte po aq e ashpër dhe e pandryshueshme. Diktatura mbështetej në kontrollin absolut të çdo aspekti të jetës politike, ekonomike dhe shoqërore të vendit. Çdo formë e disidencës shtypej pa mëshirë: kundërshtarët, të vërtetë ose të supozuar, arrestoheshin sistematikisht, burgoseshin, internoheshin në zona të largëta malore ose madje eliminoheshin fizikisht. Nuk ishte e rrallë që të gjithë familjet të persekutoheshin për fajet e supozuara të njërit prej anëtarëve të tyre, në një sistem ndëshkimi kolektiv që synonte të çrrënjoste çdo kërcënim të mundshëm ndaj regjimit.
Izolimi kulturor dhe ideologjik ishte një nga karakteristikat më dalluese të regjimit. Çdo formë e komunikimit me botën e jashtme ishte e ndaluar rreptësisht, dhe censura përshkonte çdo fushë të shoqërisë: nga librat te muzika, nga kinemaja te shtypi. Propaganda e regjimit e përshkruante Shqipërinë si një bastion të pathyeshëm të socializmit, të rrethuar nga armiq të brendshëm dhe të jashtëm, dhe kjo retorikë kontribuonte në izolimin e mëtejshëm të popullit shqiptar nga pjesa tjetër e botës.
Politikat ekonomike të Hoxhës, të frymëzuara fort nga modeli stalinist, mbështeteshin në kolektivizimin e tokave dhe shtetëzimin e çdo aktiviteti prodhues. Qëllimi i deklaruar ishte ndërtimi i një shoqërie të vetë-mjaftueshme, të lirë nga ndikimi i kapitalizmit. Megjithatë, adoptimi i një ekonomie të planifikuar të ngurtë, i karakterizuar nga një theks mbi prodhimin e rëndë dhe mungesa pothuajse totale e sektorëve të dedikuar për mallrat e konsumit, solli rezultate katastrofike.
Epoka e Hoxhës, e cila zgjati nga viti 1944 deri në vdekjen e tij më 1985, e la Shqipërinë në një gjendje prapambetjeje të thellë ekonomike, politike dhe shoqërore. Izolimi ndërkombëtar, shtypja sistematike e disidencës dhe mungesa totale e lirive individuale krijuan një shoqëri të mbyllur, të traumatizuar dhe të shënuar nga një frikë e përhapur. Pesha e dekadave të diktaturës do të ndihej për shumë kohë, shumë pas rënies së regjimit, duke ndikuar thellë në ndërgjegjen kolektive të popullit shqiptar dhe në tranzicionet e vështira politike dhe ekonomike të dekadave të mëvonshme.
Izolimi i Shqipërisë gjatë Luftës së Ftohtë
Gjatë Luftës së Ftohtë, Shqipëria u bë një rast emblematik i izolimit total, një vetëpërjashtim unik në llojin e vet brenda panoramës europiane të periudhës së pasluftës. Politika e brendshme dhe e jashtme e regjimit të Enver Hoxhës u zhvillua në mënyrë jashtëzakonisht radikale, duke ndjekur një trajektore që e largoi fillimisht nga Bashkimi Sovjetik në vitin 1961 dhe më pas edhe nga Republika Popullore e Kinës në vitin 1978, duke e lënë vendin plotësisht të shkëputur nga bota e jashtme, madje edhe nga ish-aleatët e tij komunistë. Ideologjia zyrtare promovonte vetë-mjaftueshmërinë si të vetmen garanci për ruajtjen e sovranitetit kombëtar, ndërsa propaganda shtetërore e përshkruante pjesën tjetër të botës, si kapitaliste ashtu edhe socialiste, si kërcënuese dhe armiqësore, një vend nga i cili Shqipëria duhej të mbrohej me çdo kusht.
Një nga manifestimet më të dukshme të kësaj paranoje të regjimit ishte ndërtimi i mbi 700.000 bunkerëve në të gjithë territorin kombëtar. Këto struktura, me formë rrethore dhe dukshëm të pathyeshme, ishin projektuar për të mbrojtur vendin nga një pushtim i huaj që nuk do të ndodhte kurrë. Çdo bunker kishte një kapacitet për të strehuar nga tre deri në pesë persona, me mure betoni të armuar deri në 60 centimetra të trasha, të projektuara për t’u rezistuar sulmeve me artileri të lehtë. Ndërtimi i këtyre strukturave kërkonte një sasi të madhe materialesh dhe fuqie punëtore, duke përkeqësuar më tej mungesën e burimeve në vend. Ky projekt, jashtëzakonisht i kushtueshëm në terma ekonomikë, pati një ndikim të rëndësishëm mbi burimet e vendit: ai shteroi fonde të konsiderueshme, të cilat përndryshe mund të ishin përdorur për përmirësimin e infrastrukturës civile ose për zbutjen e kushteve të varfërisë së popullsisë. Për më tepër, përdorimi masiv i fuqisë punëtore dhe i materialeve të nevojshme për ndërtimin e këtyre fortifikimeve reduktoi më tej disponueshmërinë tashmë të kufizuar të burimeve, duke përkeqësuar kushtet e jetesës së popullsisë dhe duke theksuar nënzhvillimin ekonomik tashmë të dukshëm.
Këto bunkerë sot konsiderohen simbole të shkëlqyera të epokës së Hoxhës, përfaqësime të prekshme të një vendi që jetonte vazhdimisht nën kërcënimin e një lufte imagjinare. Prania përhapëse e këtyre ndërtimeve nëpër fshatra, kodra dhe madje përgjatë bregdetit nënvizon militarizimin obsesiv që karakterizoi atë periudhë historike. Shqipëria e viteve ’70 dhe ’80 ishte në fakt e karakterizuar nga një mbyllje pa precedent ndaj botës së jashtme, e cila detyroi popullsinë të jetonte në kushte të varfërisë ekstreme. Mallra të konsumit thelbësor si ushqimi dhe veshjet ishin të racionuara dhe të vështira për t’u siguruar, ndërsa kulti i personalitetit të Hoxhës arriti nivele të larta: udhëheqësi u celebrua si mishërimi i gjallë i idealit komunist, një mbrojtës i pathyeshëm i kombit.
Sistemi arsimor dhe kulturor i vendit u kthye plotësisht në shërbim të objektivave propagandistike të regjimit. Shkollat u reduktuan në instrumente për indoktrinimin e gjeneratave të reja, ku u ngulit një vizion i botës në përputhje me diktatet e Partisë së Punës së Shqipërisë. Çdo element i dijes duhej të ishte i harmonizuar me ideologjinë zyrtare, dhe ndikimet kulturore të huaja ishin të ndaluara. Autorë si George Orwell dhe Ernest Hemingway ishin të ndaluar, ashtu si dhe muzika rock perëndimore, e përfaqësuar nga Beatles dhe Rolling Stones, konsiderohej e rrezikshme për integritetin moral të popullit shqiptar. Librat, muzika, filmat dhe çdo formë tjetër e shprehjes artistike duhej të përputheshin me diktatet e realizmit socialist, duke përfaqësuar proletariatin në një dritë heroike dhe duke përshkruar socializmin shqiptar si një parajsë në tokë, ndërsa çdo formë e mospajtimit kulturor shtypej me ashpërsi të madhe. Ky izolim kulturor kontribuoi në mbajtjen e Shqipërisë larg nga përparimet shkencore dhe teknologjike që po transformonin pjesën tjetër të botës gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX. Kultura zyrtare ishte monolite dhe monotematike, e përqendruar në glorifikimin e socializmit dhe figurës së Hoxhës, duke lënë pak ose aspak hapësirë për një krijimtari të vërtetë ose një debat intelektual të mirëfilltë.
Vitet e fundit të regjimit u karakterizuan nga një përkeqësim i vazhdueshëm i kushteve ekonomike dhe shoqërore. Megjithëse propaganda shtetërore vazhdonte të lavdëronte modelin autarkik dhe begatinë e supozuar të vendit, realiteti ishte krejt ndryshe: infrastruktura ishte në rrënim, prodhimi bujqësor dhe industrial ishte krejtësisht i pamjaftueshëm për të plotësuar nevojat e popullsisë, dhe varfëria ishte e përhapur. Kolektivizimi i detyruar i fshatrave kishte shkatërruar vetë-mjaftueshmërinë tradicionale të fshatarëve, ndërsa racionimi i mallrave të konsumit krijonte një pasiguri të vazhdueshme ushqimore që godiste rëndë veçanërisht zonat rurale. Frika dhe shtypja pengonin çdo formë proteste të organizuar, por pakënaqësia përhapej mes popullsisë, gjithnjë e më shumë e rraskapitur nga mungesa e perspektivave dhe vështirësitë e vazhdueshme për të mbijetuar.
Pas vdekjes së Enver Hoxhës, më 11 prill 1985, Shqipëria u përball me një periudhë jashtëzakonisht të vështirë të tranzicionit. Megjithëse propaganda zyrtare e kishte portretizuar Hoxhën si një hero të rezistencës antifashiste dhe një mbrojtës të pavarësisë kombëtare, trashëgimia e tij ishte një vend thellësisht i prapambetur, i izoluar dhe i varfër.
Tranzicioni drejt demokracisë, i nisur vetëm pas rënies së regjimit komunist në vitin 1991, rezultoi të ishte një proces i gjatë dhe kompleks, i bërë edhe më i vështirë nga trashëgimia e dekadave të diktaturës. Indet ekonomike dhe shoqërore ishin të dëmtuara, dhe nevoja për një rindërtim tërësor, si material ashtu edhe moral, u bë evidente. Hapja ndaj botës së jashtme dhe fillimi i reformave demokratike nxorën në pah gjendjen e rëndë në të cilën ndodhej vendi: infrastruktura ishte e rrënuar, sistemi shëndetësor dhe ai arsimor ishin në prag të kolapsit, dhe popullsia ishte e rraskapitur nga varfëria dhe mungesa e mundësive.
Rënia e regjimit shënoi fillimin e një periudhe të thellë paqëndrueshmërie politike dhe pasigurie ekonomike. Shpresat për ndryshim u shoqëruan me vetëdijen se rruga drejt një demokracie të vërtetë dhe një rritjeje ekonomike të qëndrueshme do të ishte e gjatë dhe plot pengesa, përfshirë korrupsionin e përhapur, paqëndrueshmërinë politike dhe vështirësitë ekonomike të trashëguara nga dekadat e menaxhimit të keq të regjimit. Nevoja për t’u përballur me të kaluarën, për të trajtuar traumat kolektive dhe për të promovuar një pajtim kombëtar u paraqit si një nga sfidat më urgjente. Megjithatë, pavarësisht vështirësive dhe pengesave, Shqipëria nisi ngadalë rrugën drejt një shoqërie më të hapur, duke u përpjekur të lërë pas dekadat e errëta të regjimit të Hoxhës dhe të ndërtojë një të ardhme të bazuar në liri dhe bashkëpunim me pjesën tjetër të botës.
Bibliografi
Vlora, Ismail Kemal Bey. Memorie. A cura di Nermin Falaschi, Noi pubblicisti, 1978.
Salleo, Ferdinando. Albania: un regno per sei mesi. Sellerio editore, 2000.
Lopez, Beppe. Il principe nel groviglio. Zines, 2009.
Vaina, Eugenio. Albania che nasce. Francesco Battiato editore, 1914.
Frashëri, Kristo. Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë. Pubblicazione del Ministero dell'Educazione e della Cultura, 1957.
Biagini, A. F. Storia dell'Albania contemporanea: Dagli illiri all’Impero ottomano, dall’indipendenza alla dittatura di Enver Hoxha ai giorni nostri. Bompiani, 2021.
0 Comments