Agimi përtej hijes: Muzgu i Enver Hoxh-ës

 

Ditari i Kronikave Shqiptare

11 prill 1985

Në harkun e çdo jete, ka një episod që është gdhendur me një saktësi të pashlyeshme në kujtesë, duke shënuar kalimin nga një epokë në tjetrën, një moment kaq me ndikim të thellë vetë perceptimin e kohës dhe hapësirës. Amerikanët e përcaktojnë këtë term si "fundi i epokës së pafajësisë", një koncept që shpesh lidhet me vrasjen e John F. Kennedy, një ngjarje kaq e rrënjosur në imagjinatën kolektive, saqë mbetet e ngulitur në kujtesë si një vulë e pashlyeshme. Ky koncept nuk është unik për kulturën amerikane; çdo brez, në fakt, mbart brenda vetes kujtimin e një momenti të ngjashëm, një thyerje të qartë në strukturën e historisë së tij personale dhe kolektive.

Për brezin tim, një paralele e kësaj përmasash mishërohet nga sulmi kundër Kullave Binjake më 11 shtator 2001. Të gjithë e mbajmë mend saktësisht se ku ishim dhe çfarë po bënim në atë moment të saktë. Megjithatë, për ne shqiptarët, një ngjarje me një ndikim të krahasueshëm emocional dhe historik ka një datë tjetër: 11 prill 1985. Unë isha vetëm tetë vjeç në atë kohë, megjithatë ajo ditë është gdhendur në kujtesën time me një qartësi të jashtëzakonshme, duke shënuar një nga të parat. kujtime të qarta dhe të pashlyeshme të fëmijërisë sime. E kam fjalën për vdekjen e Enverit Hoxh-ës, diktatori që kishte dominuar Shqipërinë me dorë të hekurt për dekada.

Lajmi për ndarjen nga jeta të tij ishte për mua, si dhe për shumë bashkatdhetarë të tjerë, jo vetëm një ngjarje historike me rëndësi kombëtare, por edhe një moment kthese personale, një lloj riti kolektiv. Në një farë kuptimi, ai përfaqësonte fundin e "epokës sonë të pafajësisë", ngjashëm me atë që ndodhi me amerikanët me vrasjen e Kenedit ose për një brez të tërë me 11 shtatorin. Ishte një pikë pa kthim, pas së cilës asgjë nuk do të ishte si më parë, një moment në të cilin historia personale dhe kolektive shkriheshin në një kujtesë të vetme, të pazgjidhshme.

Dita kur u largua nga ne “udhëheqësi suprem” shënoi një epokë konfuzioni të paparë për shqiptarët. Rrugët ishin të mbushura me një heshtje plot dëshpërim, një histeri delikate që përshkonte çdo cep të jetës së përditshme. Sikur, befas, vetë qenia e shqiptarëve kishte humbur të gjithë kuptimin e saj, duke lënë pas një zbrazëti të pakalueshme. Vdekja e diktatorit, një figurë që kishte dominuar ekzistencën e kombit me grusht të hekurt, ngjalli reagime që shkonin përtej ngushëllimeve të thjeshta; ishte pothuajse një kolaps emocional kolektiv, një shenjë se sa thellë kishte ndikuar regjimi i tij në shpirtin e shqiptarëve.

Për vite me radhë, shqiptarët jetonin nën hijen e një diktature që i kishte privuar çdo individi çdo liri themelore, madje edhe atë të ngritjes në lutje. Zinxhirët e padukshëm që kishin lidhur kaq gjatë popullsinë dukeshin, paradoksalisht, se po rëndoheshin edhe më shumë në momentin e largimit të tij. Kontradikta e ndjenjës së humbjes me vdekjen e atij që kishte qenë krijuesi i kaq shumë vuajtjeve pasqyronte kompleksitetin e lidhjes së shqiptarëve me të kaluarën dhe vështirësinë për të përfytyruar një të ardhme ndryshe.

Humbja e “udhëheqësit suprem” përfaqësoi jo vetëm fundin e një epoke shtypjeje për shqiptarët, por edhe fillimin e një rruge të vështirë pajtimi me veten dhe me historinë. Rruga e tyre, që nga ai moment, do të shënohej nga sfida për të rifituar liritë e mohuara dhe për t'i dhënë kuptim një jete që, për një kohë të gjatë, ishte përcaktuar nga të tjerët.

Kjo pikë kthese, ndonëse e mbushur me pasiguri, u ofroi shqiptarëve mundësinë për të parë përtej velit të shtypjes, duke hedhur dritë mbi shpresën e një fillimi të ri. Kishte ardhur koha që shqiptarët të pyesnin veten se kush donin të ishin në një botë që papritmas dukej se ofronte një kanavacë bosh mbi të cilën do të pikturonin të ardhmen e tyre.

Gjashtë vjet më vonë, zgjimi i shqiptarëve nga një makth i gjatë mori formë në një akt simbolik dhe vendimtar: më 20 shkurt 1991, shtatorja e Enver Hoxh-ës në Tiranë u rrëzua. Kjo ngjarje jo vetëm që shënoi fundin fizik të një monumenti; përfaqësonte përfundimin përfundimtar të një epoke diktature dhe shtypjeje. Me këtë gjest, Shqipëria dhe shqiptarët nisën rrugëtimin e tyre drejt lirisë dhe demokracisë, një synim që kishin aspiruar ta arrinin gjatë pesëdhjetë viteve të gjata të mëparshme.

Prishja e shtatores ishte hapi i parë në një rrugë që do ta çonte popullin shqiptar drejt horizonteve të reja shprese dhe ripërtëritjeje. Në atë moment, Shqipëria hapi një kapitull të ri në historinë e saj, duke shënuar fillimin e një epoke në të cilën liria dhe demokracia nuk do të ishin më aspirata të thjeshta, por realitete konkrete drejt të cilave do të përparohej me vendosmëri.

Koha rrjedh në mënyrë të pashmangshme, duke shënuar pikërisht kalimin e viteve. Kanë kaluar tridhjetë e nëntë vjet nga ajo ditë që unë e përkufizova si "epokën e pafajësisë së humbur". Tani, duke iu afruar të dyzetë e shtatave, jam i befasuar nga qartësia me të cilën ai moment mbetet i ngulitur në kujtesën time. Siguria që nuk do ta harroj kurrë se ku isha në atë ditë fatale nënvizon se si disa ngjarje kanë fuqinë të gërmohen thellë në përvojat tona, duke përshkruar konturet e qarta në historinë tonë personale.