alfabeti i gjuhes shqipe
Kongresi i Parë i Manastirit: Një Kapitull Kyç
Kongresi i Manastirit: Një Kthesë Vendimtare për Gjuhën Shqipe në Shekullin e Njëzetë
(14-22 nëntor 1908)
Elton Varfi
Në nëntor 2023, Kryeministri shqiptar Edi Rama njoftoi se 22 nëntori, i njohur si Dita e Alfabetit, do të shpallet festë kombëtare në Shqipëri. Ky vendim ndjek praktikën e tashme për shqiptarët në Maqedoninë e Veriut. Deklarata u bë gjatë fjalimit të Ramës në Samitin e Diasporës në Tiranë.[1]
Hyrje dhe Konteksti Historik
Në nëntor të vitit 1908, në një periudhë historike të shënuar nga lëvizjet kombëtare dhe konfliktet në të gjithë rajonin ballkanik, një ngjarje kyçe ishte gati të ndikonte thellësisht në identitetin kulturor dhe gjuhësor të Shqipërisë: Kongresi i Manastirit. Në këtë qytet historik, sot i njohur si Bitola në Maqedoninë e Veriut, një zgjedhje e intelektualëve, gjuhëtarëve dhe udhëheqësve shqiptarë u mblodh me një qëllim revolucionar: të vendosin një alfabet të unifikuar për gjuhën shqipe, një hap jetësor për ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës shqiptare në një epokë të ndryshimeve të mëdha.
Ndërtesa e ish-Hotel Iliria, ku u mbajt Kongresi i Manastirit - Kongresi i Alfabetit të gjuhës shqipe, nga 14 nëntori në 22 nëntor 1908. (Foto nga Planeti, e shpërndarë nën licencën CC BY-SA 4.0.)
Plaka përkujtimore në shtëpinë në Bitola ku u mbajt në 1908 Kongresi për Alfabetin Shqip. (Foto nga Zdravko, e shpërndarë nën licencën CC BY-SA 4.0).
Në fillim të shekullit të XX, Shqipëria, ende nën sundimin osman, ishte një vend i ndezur nga nacionalizmi në zhvillim. Lufta për pavarësi po fitonte vrull, dhe nevoja për një gjuhë të bashkuar bëhej gjithnjë e më e ndjeshme, duke u shfaqur si një simbol jetik i identitetit dhe unitetit kombëtar. Në këtë kontekst, Kongresi i Manastirit u shfaq si një arenë kyçe për të adresuar një nga sfidat më të rëndësishme për të ardhmen e kombit: bashkimi i gjuhës shqipe, e cila deri atëherë ishte shpërbërë në dialekte të ndryshme dhe sisteme të shkrimit.Pra, ky kongres nuk ishte vetëm një ngjarje gjuhësore; ai paraqiste një moment kthese kulturore dhe politike, një pikë takimi midis së kaluarës, e karakterizuar nga një gjuhë e ndarë dhe influencat e jashtme, dhe një të ardhmeje që synonte pavarësinë dhe vetëvendosjen. Vendimi për të unifikuar gjuhën nën një alfabet të vetëm do të kishte pasoja të gjera, duke ndikuar jo vetëm në komunikimin e përditshëm, por edhe në rrugëtimin arsimor, letrar dhe identitar të popullit shqiptar gjatë shekullit.
Promovuesit e Kongresit
Në Kongresin e Manastirit morën pjesë personalitete të shquara si Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi dhe Mid'hat Frashëri. Këta burra, secili një vizionar në fushën e vet, kishin një kuptim të thellë të rëndësisë që një alfabet i unifikuar do të kishte jo vetëm për gjuhën, por edhe si simbol i unitetit kombëtar dhe rezistencës kulturore në një periudhë të trazirave politike dhe sociale të thella.
Gjergj Fishta, poet dhe shkrimtar i njohur, ishte një figurë qendrore në letërsinë shqipe. Vepra e tij më e njohur, "Lahuta e Malcís", është një poemë epike që eksploron temat e historisë dhe folklorit shqiptar. Prania e tij në Kongresin e Manastirit ishte treguese e angazhimit të tij për promovimin e kulturës shqipe, dhe ndikimi i tij ishte vendimtar në drejtimin e diskutimeve për adoptimin e alfabetit latin.
Luigj Gurakuqi, një tjetër promovues kyç, ishte një intelektual dhe politikan me ndikim të madh. Vizioni i tij progresist dhe angazhimi për arsimin dhe kulturën shqiptare e bënë atë një figurë të spikatur në debatin gjuhësor. Gurakuqi ishte një ndër mbështetësit kryesorë të përdorimit të alfabetit latin, duke e parë atë si një mjet për modernizimin e gjuhës dhe lehtësimin e komunikimit me botën e jashtme.
Komisioni i Kongresit të Manastirit në vitin 1908. Foto nga Kel Marubi. (Dominio pubblico).
Gjergj Fishta, 2. Mid'hat Frashëri, 3. Luigj Gurakuqi, 4. Gjergj Qiriazi, 5. Don Ndre Mjeda, 6. Grigor Cilka, 7. Dhimitër Buda, 8. Shahin Kolonja, 9. Sotir Peçi, 10. Bajo Topulli. 11. Nyzhet Vrioni
Mid'hat Frashëri, nga ana tjetër, ishte një personalitet shumëdimensional: diplomat, shkrimtar dhe lider politik. Përvoja e tij ndërkombëtare dhe njohja e thellë e dinamikave politike europiane i dhanë një perspektivë unike Kongresit. Frashëri theksoi rëndësinë e një alfabeti të unifikuar jo vetëm për bashkimin e brendshëm të Shqipërisë, por edhe për pozicionimin e saj në skenën ndërkombëtare.
Këta burra, së bashku me pjesëmarrës të tjerë, përfaqësonin një spektër të gjerë të ekspertizës dhe përvojës, por ishin të bashkuar nga një dëshirë e përbashkët: të shihnin gjuhën shqipe të lulëzojë dhe të bëhet një mjet për shprehjen kombëtare. Kontributi i tyre në Kongresin e Manastirit ishte thelbësor në formësimin e vendimeve të marra dhe në ndikimin e drejtimit të ardhshëm të gjuhës dhe kulturës shqipe. Përveç Gjergj Fishtës, Luigj Gurakuqit dhe Mid'hat Frashërit, Kongresi i Manastirit pa pjesëmarrjen e anëtarëve të tjerë të shquar, secili prej të cilëve kontribuoi në mënyrë të rëndësishme në debatin dhe në vendimin përfundimtar. Ndër ta, përfshihen figura si Parashqevi Qiriazi, një pioniere në arsimin e femrave në Shqipëri, Ndre Mjeda, një tjetër poet dhe gjuhëtar me talent të madh, dhe Shahin Kolonja, një figurë kyçe në lëvizjen kombëtare shqiptare.
Parashqevi Qiriazi ishte aktiviste për të drejtat e grave dhe edukatore, e cila fokusoi punën e saj në arsimin dhe emancipimin e grave shqiptare. Prania e saj në Kongres përfaqësonte një hap të rëndësishëm përpara drejt pjesëmarrjes së grave në çështjet kombëtare dhe kulturore. Qiriazi mbështeti fuqimisht standardizimin e gjuhës si mjet për arsimin universitar dhe fuqizimin e grave në Shqipëri.
Ndre Mjeda, i njohur për kontributin e tij në poezinë dhe gjuhësinë shqiptare, ishte një tjetër protagonist kyç. Njohja e tij e dialekteve shqipe dhe pasioni i tij për ruajtjen e kulturës popullore shqiptare pasuroi ndjeshëm debatet. Mjeda mbështeti rëndësinë e një alfabeti që pasqyronte veçoritë fonetike të gjuhës shqipe, duke kontribuar kështu në krijimin e një urë mes traditës gojore dhe letërsisë së shkruar.
Shahin Kolonja, i njohur për rolin e tij në lëvizjen kombëtare shqiptare, solli në Kongres një vizion politik dhe pragmatik. Ai theksoi se si një alfabet i unifikuar mund të ishte një mjet themelor për të forcuar bashkimin kombëtar dhe për të rezistuar ndaj ndikimeve të jashtme, veçanërisht në një periudhë të shtuar presioni politik dhe kulturor nga fuqitë fqinje.
Këta anëtarë, së bashku me pjesëmarrësit e tjerë në Kongres, formuan një grup eklektik dhe dinamik. Perspektivat dhe ekspertizat e tyre të ndryshme siguruan që Kongresi i Manastirit të mos ishte vetëm një ngjarje gjuhësore, por një kryqëzim i ideve kulturore, politike dhe sociale. Pikërisht kjo diversitet i pasur mendimi dhe përvoje i dha Kongresit forcën e tij unifikuese dhe ndikimin e tij të qëndrueshëm në historinë dhe kulturën e Shqipërisë.
Objektivi i Kongresit
Objektivi kryesor i Kongresit të Manastirit ishte të adresonte dhe të zgjidhte një nga çështjet më të rëndësishme dhe komplekse të Shqipërisë së asaj kohe: alfabetizimin dhe standardizimin e gjuhës shqipe. Para Kongresit, situata gjuhësore në Shqipëri ishte karakterizuar nga një fragmentim i konsiderueshëm. Sistemet e ndryshme të shkrimit bashkëekzistonin dhe konkurronin me njëra-tjetrën, duke përfshirë variante të bazuar në alfabetet latin, cirilik dhe arab. Kjo diversitet nuk ishte vetëm një pasqyrë e ndikimeve të ndryshme historike dhe kulturore që kishin formuar Shqipërinë, por gjithashtu paraqiste një pengesë të prekshme për komunikimin efektiv dhe arsimimin.
Vendi, i kapur mes traditave dhe ndikimeve të jashtme, përballej me rrezikun e humbjes së identitetit të vet gjuhësor dhe kulturor. Prania e sistemeve të ndryshme të shkrimit jo vetëm e vështirësonte komunikimin mes rajoneve të ndryshme të vendit, por gjithashtu pengonte zhvillimin e një letërsie kombëtare të unifikuar dhe të qasshme. Ishte e vështirë, për shembull, të gjesh materialet e leximit që të ishin të kuptueshme në mënyrë universale, gjë që kufizonte rëndë në qasjen në arsim dhe kulturë.
Delegatët e Kongresit të Manastirit. Foto e Kel Marubit. (Në domen publik).
Për më tepër, ky fragmentim kishte implikime politike dhe sociale. Pa një alfabet standard, ishte e vështirë të promovohej një ndjenjë e unitetit kombëtar, thelbësore në një periudhë kur Shqipëria po luftonte për pavarësinë e saj. Një alfabet i unifikuar nuk ishte vetëm një çështje e lehtësimit të komunikimit; ishte një simbol i unitetit dhe sovranitetit, një mjet për të konsoliduar identitetin shqiptar në një epokë ndryshimesh.
Pra, qëllimi i Kongresit të Manastirit ishte të gjente një zgjidhje për këtë fragmentim gjuhësor, duke krijuar një alfabet të vetëm që mund të adoptohej në të gjithë vendin. Organizatorët dhe pjesëmarrësit ishin të vetëdijshëm se zgjedhja e një alfabeti të unifikuar do të kishte një ndikim të thellë dhe të qëndrueshëm në kulturën, arsimin dhe identitetin kombëtar të Shqipërisë. Vendimi përfundimtar, prandaj, duhej të merrej me shumë konsideratë, duke pasur parasysh jo vetëm nevojat gjuhësore, por edhe implikimet politike, kulturore dhe sociale që do të rrjedhin nga ai.
Debati mbi Alfabetin
Debati mbi alfabetin në Kongresin e Manastirit përbënte një nga momentet më të rëndësishme dhe të theksuara në historinë kulturore dhe gjuhësore të Shqipërisë. Kjo diskutim nuk ishte vetëm një përballje ndërmjet sistemeve të ndryshme të shkrimit, por pasqyronte gjithashtu tensionet e thella dhe ndikimet e ndryshme kulturore dhe politike që përshkonin Shqipërinë në atë periudhë.
Para Kongresit, Shqipëria kishte një varietet të sistemeve të shkrimit për gjuhën e saj, rezultat i shekujve të ndikimeve të jashtme dhe të brendshme.
Letra e vendimit të marë nga komisioni në Kongresin e Manastirit. (Në domen publik).
Kishte sisteme të bazuar në alfabetin latin, të cilat u prezantuan kryesisht nga franceskanët dhe misionarët e tjerë katolikë në Veri, ndërsa alfabeti grek përdorej kryesisht në liturgjinë ortodokse në Jug. Për më tepër, alfabeti arab përdorej për transkriptimin e gjuhës shqipe mes komuniteteve muslimane, veçanërisht në literaturën fetare.
Debati në Kongresin e Manastirit ishte i ashpër dhe kompleks, me fraksione të ndryshme që mbështetnin superioritetin e një alfabeti mbi tjetrin. Mbështetësit e alfabetit latin e preferonin atë për thjeshtësinë e tij dhe për ngjashmërinë më të madhe me gjuhët moderne evropiane, një faktor i konsideruar jetik për integrimin kulturor dhe politik të Shqipërisë në Evropë. Ata që favorizonin alfabetin grek ose atë arab, nga ana tjetër, shpesh e bënin këtë bazuar në arsye fetare ose tradicionale.
Ky debat nuk ishte thjesht një çështje gjuhësore; ishte ngushtësisht i lidhur me çështjet e identitetit kombëtar, pavarësisë dhe modernizimit. Zgjedhja e një alfabeti nuk ishte vetëm një vendim praktik për standardizimin e gjuhës; ishte gjithashtu një simbol i rrugës që Shqipëria do të ndiqte në të ardhmen e saj politike dhe kulturore.
Në fund, pas diskutimeve të gjata dhe konsideratave të thella, zgjedhja ra mbi alfabetin latin. Ky vendim u influencua nga faktorë të ndryshëm, duke përfshirë nevojën për një gjuhë shqipe që të ishte lehtësisht e qasshme dhe e mësueshme, dëshira për të u afruar më ngushtë me kombet evropiane dhe dëshira për një alfabet që mund të shprehte në mënyrë efikase dhe të plotë tingujt e gjuhës shqipe.
Vendimi për të adoptuar alfabetin latin nuk ishte vetëm një hap drejt modernizimit gjuhësor; përfaqësonte gjithashtu një orientim drejt Evropës dhe një shpallje të pavarësisë kulturore dhe politike. Me këtë zgjedhje, Shqipëria po shprehte aspiratën e saj për të bërë pjesë të pandarë të Evropës moderne, duke u distancuar nga ndikimet osmane dhe ballkanike që kishin dominuar për shekuj.
Në përfundim, debati mbi alfabetin në Kongresin e Manastirit shënoi një pikë kthese për gjuhën dhe identitetin shqiptar. Vendimi për të adoptuar alfabetin latin nuk ishte vetëm një zgjedhje pragmatike për unifikimin e gjuhës; ishte një hap thelbësor drejt formimit të një identiteti kombëtar shqiptar modern dhe të pavarur.
Rëndësia e Kongresit të Manastirit
Vendimi i marë në Kongresin e Manastirit në vitin 1908 për të adoptuar një alfabet latin të unifikuar për gjuhën shqipe paraqiste një pikë kthese historike, me implikime që shkonin shumë përtej standardizimit të thjeshtë gjuhësor. Ky ngjarje shënoi fillimin e një epoke të re për Shqipërinë, duke ndikuar thellësisht në letërsinë, arsimin, kulturën dhe madje edhe në identitetin kombëtar të saj.
Para Kongresit, fragmentimi gjuhësor në Shqipëri ishte një pengesë e madhe në përhapjen e kulturës dhe arsimit. Diversiteti i alfabetave kufizonte prodhimin dhe shpërndarjen e materialeve mësimore dhe letrare, duke e bërë të vështirë për shqiptarët qasjen në burime arsimore dhe kulturore. Me adoptimin e alfabetit latin, u hap rruga për krijimin e një sistemi arsimor kombëtar më të bashkuar dhe për përhapjen e një letërsie që pasqyronte dhe bashkonte zërat dhe traditat e ndryshme të vendit.
Alfabeti latin i unifikuar lehtësoi në mënyrë të konsiderueshme botimin e librave, gazetave dhe materialeve të tjera të shkruara në gjuhën shqipe. Kjo pati një ndikim të rëndësishëm në alfabetizimin dhe arsimimin në Shqipëri, duke lejuar një numër gjithnjë e më të madh të njerëzve të aksesonin arsimin dhe kulturën. Alfabetizimi, nga ana tjetër, ishte një faktor kyç në promovimin e ndërgjegjjes kombëtare dhe identitetit shqiptar, në një periudhë kur vendi po luftonte për pavarësinë e tij.
Për më tepër, adoptimi i një alfabeti latin të unifikuar hapi dyert për një shkëmbim më të madh kulturor dhe akademik me kombet e tjera evropiane. Shqipëria, përmes kësaj zgjedhjeje gjuhësore, u orientua drejt Perëndimit dhe tregoi vullnetin e saj për të qenë pjesë e pandarë e Evropës. Kjo hapje jo vetëm favorizoi modernizimin kulturor dhe arsimor të vendit, por ndihmoi gjithashtu në krijimin e lidhjeve më të forta me kombet e tjera evropiane, si në aspektin e bashkëpunimeve kulturore ashtu edhe në marrëdhëniet diplomatike.
Vendimi zyrtar mbi alfabetin shqip final, i zgjedhur nga Kongresi i Manastirit në vitin 1908. (Në domen publik).
Vendimi i marrë në Manastir pati gjithashtu një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e letërsisë shqipe. Shkrimtarët tani kishin në dispozicion një alfabet të standardizuar për të shprehur idetë e tyre, duke lejuar kështu lindjen e një letërsie kombëtare shqiptare. Veprat letrare që pasqyronin përvojat, historinë dhe aspiratat e popullit shqiptar filluan të dalin në dritë, duke kontribuar në përcaktimin dhe forcimin e identitetit kulturor të vendit.
Në përfundim, Kongresi i Manastirit nuk ishte vetëm një ngjarje gjuhësore; ishte një katalizator për zgjimin kulturor dhe kombëtar të Shqipërisë. Zgjedhja e alfabetit latin jo vetëm që unifikoi gjuhën, por gjithashtu ndihmoi në formimin e një kombësie shqiptare të bashkuar dhe lehtësoi rrugën e saj drejt integrimit në Evropën moderne. Trashëgimia e kësaj vendimi vazhdon të ndihet në Shqipëri, duke ndikuar në kulturën, arsimin dhe pozicionin e saj në kontekstin evropian.
Përfundimi
Kongresi i Manastirit, i mbajtur në nëntorin e vitit 1908, tejkalon rolin e tij si një ngjarje e thjeshtë gjuhësore për të marrë një pozicion të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Ky kongres nuk ishte vetëm një moment vendimmarrjeje gjuhësore, por u bë një far farolli shprese dhe një simbol bashkimi për një komb në kërkim të identitetit dhe pavarësisë së tij. Zgjedhja për të adoptuar një alfabet të unifikuar ishte një hap vendimtar në ndërtimin e një identiteti kombëtar të fortë dhe të bashkuar, një element kyç për një vend që po dilte nga shekuj të dominimit të jashtëm dhe që kërkonte të shpallë sovranitetin dhe kulturën e vet.
Vendimi për të adoptuar alfabetin latin unifikoi vendin nën një gjuhë të vetme të shkruar, duke lehtësuar komunikimin ndërmjet rajoneve të ndryshme të Shqipërisë dhe mes shqiptarëve të shpërndarë në mbarë botën. Standardizimi i gjuhës lehtësoi përhapjen e arsimit, duke e bërë të mundur për një numër më të madh shqiptarësh qasjen në lexim dhe shkrim. Kjo zhvillim pati një ndikim të madh në alfabetizimin dhe arsimimin në të gjithë vendin, duke kontribuar në ngritjen e nivelit të ndërgjegjësimit dhe pjesëmarrjes qytetare të popullsisë.
Gjithashtu, zgjedhja e alfabetit latin hapi rrugën për Shqipërinë drejt një shkëmbimi më të gjerë kulturor me pjesën tjetër të Evropës. Ky orientim perëndimor ndihmoi në formimin dhe forcimin e lidhjeve kulturore dhe politike me kombet e tjera, duke kontribuar në mënyrë të konsiderueshme në procesin e modernizimit dhe demokratizimit të vendit. Vendimi i marrë në Monastir ishte një sinjal i qartë se Shqipëria synonte të bëhej pjesë e pandarë e Evropës moderne, duke shënuar ndarjen e saj nga ndikimet osmane dhe ballkanike.
Sot, më shumë se një shekull pas atij kongresi historik, rëndësia dhe ndikimi i atyre vendimeve ndihen ende thellësisht. Alfabeti i unifikuar jo vetëm që lejoi krijimin e një letërsie kombëtare shqiptare dhe përhapjen e një kulture të përbashkët, por luajti gjithashtu një rol të rëndësishëm në formimin e një ndjenje të identitetit kombëtar shqiptar. Gjuha shqipe, falë asaj zgjedhje, është bërë një mjet i fuqishëm i shprehjes kulturore dhe politike, një lidhje që bashkon shqiptarët pavarësisht nga përvojat e ndryshme historike dhe gjeografike.
Në përfundim, Kongresi i Manastirit ishte shumë më tepër se një takim i gjuhëtarëve dhe intelektualëve; ishte një moment vendimtar në historinë shqiptare, një pikë kthese që formoi drejtimin e vendit për dekadat në vijim. Vendimet e marra në ato ditë kanë lënë një trashëgimi të qëndrueshme, duke ndikuar jo vetëm në gjuhën dhe kulturën shqiptare, por edhe në vetëperceptimin e popullit shqiptar dhe vendin e tij në botë.
Bibliografia:
1. Elsie, Robert. "Historical Dictionary of Albania." Lanham, MD: Scarecrow Press, 2010. E disponueshme për blerje: [Barnes & Noble]
2. Gawrych, George W. "The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874–1913." E disponueshme në internet: [Internet Archive]
3. Skendi, Stavro. "The Albanian National Awakening." Princeton, NJ: Princeton University Press, 1967. E disponueshme në internet: [Internet Archive]
4. Couroucli, Maria dhe Tchavdar Marinov, red. "Balkan Heritages: Negotiating History and Culture." E disponueshme për blerje: [Routledge]
5. Lloshi, Xhevat.
"Rreth Alfabetit te Shqipes." E disponueshme në internet: [OpenLibrary]
[1] Për më shumë informacion në lidhje me shpalljen e 22 nëntorit si festë kombëtare në Shqipëri, mund të referoheni tek artikulli në anglisht: "22 nëntori shpallet festë kombëtare në Shqipëri", botuar në Euronews Albania. Artikulli është në dispozicion në Euronews Albania në linkun e mëposhtëm: [https://euronews.al/en/november-22-declared-a-national-holiday-in-albania/].
0 Comments