Detaje mbi gjuhën shqipe

Do të ishte naive të hamendësohet se shqiptarët ruajtën fjalë helene në gjuhën e tyre për shkak të kontaktit të vazhdueshëm të tyre me helenët, që pas shekullit të II-të të mbas Krishtit, siç thotë edhe Falmerajeri. Nëse me të vërtetë do të ishte kështu, duhet të ruanin një gjuhë të ngjashme me gjuhën aleksandrine të asaj kohe, sepse është e palogjikshme që sot pranë nesh të vijë një popull dhe të mësojë jo gjuhën dhimiotike*, por dialektin e Atikës. D.m.th. kuptohet se do të mësojë gjuhën e përditëshme, e cila ruan disa fjalë të dialektit Atikas dhe Homerik, p.sh. andras = burrë, ieron = i shenjtë, polis = qytet, etj., por është e pakuptueshme të mësojë fjalë që nuk përdoren dhe nuk dëgjohen askund p. sh. Rea (re, retë), anë që vjen nga anio (anoj), mend, që vjen nga mendomë (mendohem), nisem që vjen nga nisomë, përveç rastit nëse do të ishte ndonjë popull që do të studionte pambarimisht Homerin. Por shqiptarët ishin analfabetë. Pra, ku e mësuan gjuhën homerike dhe parahomerike, nëse me të vërtetë, ashtu siç thotë Falmerajeri, u afruan me grekët vetëm në shekullin e II-të pas Krishtit, apo nëse ishin shfaqur vetëm në shekullin e X, siç thotë antishqiptari i tërbuar Nikokli?

Aristidh Kola 1944 - 2000

Shumë studiues neogrekë duke parë se pondët, çakonët, maniatët, kretasit etj, përdornin në disa fjalë të dialektit të tyre, mbasesa të lashtësisë klasike, p.sh. –usi, -asi, etj nxjerrin përfundimin solemn se nga ky element dhe vetëm nga ky vërtetohet helenizini i këtyre popullësive. Pa dyshuar për helenizimin e tyre, këtë përfundim e quaj mjaft mendjelehtë dhe foshnjarak. Në gjuhë, elemente që vërtetojnë, nuk janë mbaresat por rrënjët. Përveç kësaj, këto mbaresa janë përdorur deri në fund të Perandorisë Bizantine, dhe me sa duket edhe më vonë. Por ai që tregon lidhje me Bizantin, nuk është e thënë që të tregoj dhe lidhje me helenizimin e lashtë! Të gjithë hebrejtë, sirianët, egjiptianët dhe shumëllojshmëria e shtetit bizantin, që u bë dhe kristian, nuk fituan ndonjë afërsi gjaku apo shpirti me lashtësinë klasike!...

Kopertina e librit, versioni shqip

Përkundrazi, shqipja nuk pati asnjëherë ndonjë mbaresë me –usi, apo –asi, por ka të njëjtat rrënjë me një gjuhë që flitej në Greqi, që prej viteve prehistorike.

Për 30 vjet e kam folur gjuhën arbëreshe**, njëkohësisht me greqishten e re dhe nuk më kaloi asnjëherë nëpër mend se mund të kishte ndonjë lidhje midis greqishtes së lashtë dhe shqipes. Tani e kuptoj se studiuesit nuk është e mundur të japin përgjigje dhe zgjidhje problemeve të periudhës prehistorike, që nga çasti që e shpërfillin gjuhën shqipe. Sepse në shqip ruhen fjalë dhe rrënjë, që u zhdukën nga fjalori grek, apo që i gjejmë aty si fjalë të reja të përbëra, që i krijoi demoni i aftësisë gjuhëformuese të grekëve. Kështu p. sh. Në shqip egziston folja flas. Në greqisht ka mbetur fjala “filiaræs” dhe folja “filiaro”. Në shqip kemi emrin fjala, ndërsa në greqisht “iper-fialos” që do të thotë llafazan, ai që flet shumë, për të shitur mend. Por egzistojnë edhe disa ndryshime në mbaresa dhe në vetë emrin, që studiuesi duhet t’i ketë parasysh. Folja flas në të kryerën e thjeshtë bëhet fola.

Gjuhëtarët që nuk e njohin mirë shqipen nuk është e mundur t’i përgjigjen një sërë problemesh të periudhës prehistorike, që kanë të bëjnë me territorin, i cili përfshin hapësirën nga gadishulli italian deri në lumin Ind të Indisë. Si është e mundur të eksplorojnë periudhën prehistorike duke injoruar gjuhën pellazge (shqipe) ? Jakov Thomopulo, në librin Mbi pellazgët, e theksoi këtë, por studimet e tij nuk u vunë re nga historianët grekë, sepse aty nuk ishte një gjuhëtar “me diplomë”, por dashurues i gjuhësisë. Por kjo nuk do të thotë asgjë. Zbulimet më të mëdha arkeologjike i ka bërë një tregtar kokëfortë, Heinrich Schliemann, i cili shkoi kundër të gjithë atyre që vinin në dyshim Homerin. Fjalët e fjalorit neogrek, që egzistojnë dhe në shqip, nuk i përmend të gjitha sepse nuk hedhin dritë mbi identitetin e të dy popujve, por na tregojnë vetëm një huazim të dyanëshëm nga njëri-tjetri. Megjithatë, egzistojnë disa fjalë që ruhen dhe në greqishten e re dhe po ashtu në shqip.

Greke	Shqipe
Bora, qihoni	Bora
Vorias	Veriu
Notos	Noti
Krini, pruno, vrisi	Krua, kroi
Kleo	Qaj (klian - dial arbër)
Pio, pino	Pi, pij
Zei, vra-zi	Zien, valon , vlon
Ipevo	Hipi, hipën
Strono nga (storeo, stronimi)	Shtron
Luo	Laj
en ora, vor-is	Në orë (në kohë, herët)
Ster-evi, sterume	Shteron, shterem
Stira	Shterpë
Dhrapani	Drapëri (dial. Drapëni)
Lehona, lohia	Lehem (lindem)
Thira	Dera
Mikitas, muh-k-la	Myku
Buqia (në Qipro)	Bukë, buka
Dhris, dris	Dru
Kokos	Kokë
Dhra-skel-izo	Shkel
A-mil-on	Miell
Vus	Viç
Dam-alis	Dem, demi
Nin	Nani
Eh-mi, eh-miro	mpreh, gri-h

Në rastin e këtyre fjalëve përsëri nuk mund të hamendësojmë huazimin e shqipes nga greqishtja, sepse këtu fjalët e huazuara duhet të ishin të njëjtat, p. sh. shqipja ruan foljen mpreh ndërsa në greqisht kjo nuk egziston, por kemi edhe mbiemra, si eh-mi, eh-miro. Por ehmi dhe ehmiro nuk egzistojnë në shqip! Folja shkel nuk egziston në greqisht, përveç emrit skelos dhe foljes dhraskelizo, të cilat nuk i kemi në shqip. Prandaj themi se këto rrënjë janë ruajtur si në shqip ashtu dhe në greqisht, që nga gjuha e lashtë dhe nuk janë huazime të ndonjë populli nga tjetri, por identitet i të dy popujve.

Greqishtja ka huazuar një sërë fjalësh nga shqipja, që i përdorin (grekët) pa patur dijeni për këtë huazim, apo në rastin më të keq i quajnë turke apo sllave.

Greke	Shqipe
Besa	Besa
Babesis	I pabesë
Kaligono	Kalëroj
Kalikuca	I kaluar, i hipur mbi kalë
Hujazo	Bërtas i zemëruar të huaj, të huaj
Furka***	Zemërim, inat
Kunadhios	Kunati
Puli	Pulë
Kuvenda	Kuvendim