Fragmente mbishkrimesh

Jo shumë larg nga varri Vend-Kahrun gjendet një tjetër varr shumë i bukur me piktura murale dhe me disa mbishkrime. Gjejmë dy dyer që kanë në krah dy personazhe.

Figura e majtë e derës anësore, e njohim pa vështirësi që është Kahrun, jo vetëm nga aspekti dhe nga sëpata që mban në dorë, por edhe nga mbishkrimi i qartë që ndodhet pranë kokës së tij.

Ndërsa nuk arrijmë të identifikojmë personin në të djathtë të derës, meqënëse mbishkrimi është krejt i fshirë do të ishte e padrejtë të bënim hipoteza. Por nuk kemi asnjë dyshim që bëhet fjalë për një figurë mashkulli me aspekt xhentil, në kundërshtim me aspektin e ashpër të “Karontit”, edhe pse vesh të njëjtat rroba.

Mesazhi epigrafik që arrijmë të lexojmë na paraqitet kështu:

Pellazgo-Etrusk	Shqip
KHA	Kah
RUN	run
KHUN	kund
KHU	ku
LIS	lis

Fjala Lis në këtë mbishkrim, nuk është në shumës: këtu ka kuptimin etnografik të prejardhjes nga e njëjta derë (fis). Ësht lis në shqip ka kuptimin është njeri i ndershëm, krenar. Ka edhe një kuptim tjetër për të shprehur krenarinë e fisit, si për shembull në shprehjet: Lisi i gjinisë, Lisi i gjakut.

Dera, në shqip është simbol i fisit, shembull: Ju mbyll dera = ju shua fisi. Kështu dyert e përshkruara këtu mund të simbolozojnë fisin. Nga ana tjetër nuk mund të hedhim poshtë hipotezën që dyert simbolizojnë kalimin nga një jetë në tjetrën.

Përballë hyrjes së varrit, në fund të shkallës na paraqitet një tjetër derë e njëjtë me të parën, e zbukuruar me një kornizë me piktura me lule. Në të dy krahët është i pikturuar “Karonti”. Sipër pikturës së djathtë, dallohet qartë shkrimi KHARUN, ndërsa tjetra për fat të keq është e palexueshme:

Pak më larg gjendet një varr më i madh, i zbukuruar me piktura murale me subjekte të ndryshme, që padrejtësisht dhe në mënyrë të pashpjegueshme e quajnë “Varri i Ariut”. Bëhet fjalë për një vepër të gdhendur me një impenjim të jashtëzakonshëm, dhe e afreskuar me një mjeshtëri të rradhë.

Çdo mur përshkruan një subjekt të ndryshëm, të shoqëruar nga mbishkrime të shkurtër, pjesa më e madhe e të cilëve janë të prishur nga koha dhe nga neglizhenca e zbuluesve të parë.

Për fat të mirë, disa mbishkrime janë ruajtur mirë, dhe na japin mundësinë që ti lexojmë të interpretojmë kuptimin e tyre. Është një ngullshëllim i vogël që arrijmë të kuptojmë vetëm tre, midish shumë mbishkrimeve, por koha konsumon bukurinë dhe na i bën të pakupueshëm mesazhet e atyre që dëshironin t’i linin pasardhësve pjesë nga jeta e tyre.

Nga ana tjetër u jep atyre një prarim të moshës, mbuluar me mister.

Le të lexojmë pra këtë mbishkrim:

Pellazgo-Etruk	Shqip
NE	Në
ITHNIA	idhnia

Ky mesazh mural gjendet egzaktësisht sipër kokës së figurës në të djathtë, që ka mundësi të jetë një grua. Për fat të keq mbishkrimi përballë fytyrës së saj është i palexueshëm.

Në të djathtën e gruas është i pikturuar një personazh mashkullor me karakteristika të fuqishme. Në krah të tij shohim një mbishkrim që shkon nga koka tek bërryli, por edhe ky mbishkrim është i palexueshëm.

Do të kishte qenë interesant të njihnim dialogun midis këtyre personazheve, të ndarë nga një pemë që mbi degët e saj gjenden dy njerëz të vegjël, që ndoshta përfaqësojnë shpirtrat e të vdekurve të atij fisi.

Mbi një tjetër mur shohim një pikturë të shkërmoqur dhe të fragmentuar në konceptin e saj, sikur të jetë bërë për të devijuar simbolin e ideve të shkërmoqura në përshkrimin e një ngjarjeje të rëndësishme që duhej të ishte përcjellë pasardhësve, por që koha e ka fshehur duke shpëtuar vetëm disa gërma:

Pellazgo-Etrusk	Shqip
U	U
THUSTE	thashtë

Kështu nuk dimë se çfarë duhej që të dinim: diçka që për fat të keq na është mohuar… dhe që është një mëkat i vërtetë.

Koha ka dashur që kjo pikturë madhështore të na arrinte në një dimension metafizik, ku një kokë e bukur femre është ruajtur e paprekur, midis të tjerave të fshehura nga mjegullnaja, pikërisht për të na treguar një shprehje të mençur për ato, që bëhet udhëzues për ne:

Pellazgo-Etrusk	Shqip
APN	Apun
C..	kah
FEL	fal
KHE	ke
FEL	fal

Fjala Fal në shqip ka kuptimin e lutjes, faljes, dhuratës. Për shembull me shprehjen shumë të fala, përfundon një letër ose formulohet një përshëndetje.

Në këtë mbishkrim fjala Fel ka padyshim kuptimin e faljes. Por në shkurtësinë e saj epigrafike është e mundur që ky mesazh feje të ketë një kuptim të trefishtë, si për shembull: Hapu ndaj lutjes, faljes, dhe dhurimit, e do të marrësh lutje, falje dhe dhuratë.

Marrë nga libri L’etrusco lingua viva e autores Nermin Vlora Falaschi

Përktheu nga italishtja Elton Varfi

Link versioni italisht: Frammenti di iscrizioni